मेरो गाँउको गोर्खागाथा

चतुर, इतिहाँस लेख्छ । उसकै बँश, जाति र बर्गको हितमा कथाबस्तु कथिन्छ । वीर रस र अनेकौ कायाकैरनले भरिन्छ । पढ्दा यस्तो लाग्छ कि त्यहि जाती र बर्ग मात्र रहेछ जो राष्ट्र निर्माणमा उसको महत्वपूर्ण योगदान छ । तर देशमा ती जातिहरु पनि छन् जो आफ्नो बारेमा लेख्दैनन् । कर्खाहरु लिपिबद्ध गर्दैनन् । तिनका इतिहाँस लिखितम हैन, बकितम् हुन्छ । पुर्खाले निभाएको गौरवशाली पुरुषार्थ र राष्ट्र निर्माणका बखत अग्र मोर्चामा निभाएको बलिदानी योगदान उ नँया पुस्तालाई फुर्सदमा सुस्ताउँदै कर्खा हाल्छ । युद्धमोर्चाको गाथा सुनाउँछ । यसरी नै पुस्ताबाट पुस्तामा पुर्खाले गरेका तर्किवको कायाकैरन हस्तान्तरन गर्दै जान्छ । तसर्थ, देशमा थुप्रै अलिखित इतिहाँसहरु छन् है भन्न सकिन्छ ।

बकितम इतिहाँसले धानेको पुख्र्यौली पहिचान लिखितम् नहुँदा कतिपयले भन्न थाले, त्यो इतिहाँस हैन । तर तिनै इतिहाँसका कतिपय गाथाहरु गाइने दाइले वीर रसमा भाका टिपेर सारङ्गिमा रेट्दै हिँडेका छन् । देशभर छरपष्ट कोटघरमा थन्कोमन्को पारेर राखिएका हातहतियार र खरखजानाले बोलिरहेका छन् । मान्दै आएका देवीदेउताका थानहरुमा तान्त्रिक बिधिबाट पुजापाठ गर्दै आइरहेका छन् । तैपनि बिद्धानहरु भन्छन्, इतिहाँस जित्नेहरुकै लेखिन्छ । बोल्नेहरुकै भेटिन्छ । र, छलकपट गर्नेहरुकै टाँसिन्छ । तर, यँहा जीतेर पनि हारेको इतिहाँस भयो ।

हाम्रो इतिहाँस भन्छ, केही सताव्दी अघिसम्म नेपाल निर्माण नहुँदै यँहा थुप्रै भुरे टाकुरे राजा रजौटाहरु थिए । बाइसी चौबिसि राज्यकालिन समय भन्दा इत्ति अघि मेरो गाँउको अर्कुलकोटमा पनि भुरे राजा थिए । पछि गुल्मीका राजाबाट पराजित भएपश्चात उक्त थुम गुल्मी राज्यमा गाभिन पुग्यो । अर्कुलकोट राज्य थामी सुरक्षामा प्रयोग भएका भरुवा बन्दुक, तोप, खुँडा, खुकुरी, ढाल तरवार र धनुकाँड आदि कोटघरमा थन्कोमन्को पारियो । बैरीको हातमा जानभन्दा भन्दै कतिपय हतियार खौलामुनी घुसारेर लुकाइयो । कतिपय भरुवा बन्दुक र तरवारहरु घरघरमा रह्यो ।

नेपाल एकिकरणको क्रममा गोर्खाली फौज पश्चिम तर्फ सर गर्दा गुल्मी, अर्घा र खाँची गाभिन पुग्यो । तिनका सैन्य टुकुडीहरु पनि गोर्खाली सैन्यदस्तामा सामेल हुँदै राज्य बिस्तारको दौरान पश्चिम दखल गर्न सर ग¥यो । यसरी अर्कुलकोट राज्यकालिन अग्रपङ्तिका फौजी दस्ता गुल्मी राज्यको पक्षमा लड्दालड्दै पछिल्लो पटक गोर्खाली फौजमा सामेल हुन पुगेको अनुमान गरिन्छ । यसैगरि पश्चिम तर्फको बाइसी राज्यलाई हराउँदै र एकत्रित गर्दै कुमाउ, गढवाल….पुग्दा गोर्खाली फौजसँगै हाम्रा पुर्खाहरु पनि भरुवा बन्दुक, खुकुरी र पाखुरीको बलमा लडाई गर्दै उतै लागे ।

यही समयताका व्यापार गर्ने मनसायले आएका बृटिष इष्ट इण्डिया कम्पनीले हिन्दुस्तानका कमजोर राज्यहरु हडप्दै राज्य बिस्तारै गर्दै नेपालको सिमासम्म आइपुगेको थियो । बिभिन्न देशको नाममा परिचित टुक्राटुक्रा राज्यहरु इष्ट इण्डिया कम्पनी सरकारले एकत्रित गरेपछि भारत नामले परिचित भएको देखिन्छ । जबकी त्यो भन्दा अघि नै गोर्खा राज्य बिस्तार भई नेपाल राज्य भैसकेको थियो ।
सन् १८१४ देखि १८१६ सम्म बिभिन्न मोर्चामा नेपाल अँगे्रज बिच घमासान लडाई भयो । अँगे्रजको आधुनिक बन्दुक, राइफल र तोप गोलासँग गोर्खालीहरुले बहादुरीपूर्वक आम्नेसाम्ने तथा गुरिल्ला युद्ध गरे । सिन्धुलीगढी र बटौली जीतगढि बाहेक अनेकन महत्वपूर्ण किल्लाहरुमा गोर्खालीहरुले पराजय भोग्नु प¥यो ।

सन् १८१६ को नेपाल भारतबिच भएको सुघौली सन्धि पश्चात बिधिवत् रुपमा गोर्खालीहरु (खासगरि मगर, गुरुङ्ग, राई लिम्बु) अँगे्रजले गठन गरेको गोर्खा रेजिमेन्टमा भर्तिहुन जान थाले । यसो भन्दै गर्दा मेरो गाँउका पुर्खाहरु तकरिवन् सन् १८७० तिर गोर्खा रेजिमेन्टमा भर्ति हुन गएको रेकर्ड पाइन्छ । सरसर्ति हिसाव गर्दा उसोभए भार्सेली गोर्खाहरु गोर्खा पल्टन जान थालेको एकसय पचास बर्षको इर्दगिर्दतिर पुगेछ । यस अवधिमा हाम्रा पुर्खाले तिनका पक्षेबाट आन्तरिक गडबड रोक्न अनेकन लडाई त लडे नै । यस बाहेक साम्राज्यवादी बृटिष र भारत सरकारको पक्षबाट पनि प्रथम र दोश्रो विश्वयुद्ध बाहेक थुप्रै युद्धमोर्चाहरुमा लडे । हिसाव गर्दा प्रथम विश्वयुद्धमा एकसयको हाराहारी रहेका भार्सली गोर्खाहरु सेकेण्ड वारमा आइपुग्दा यो सँख्या ह्वात्तै बढेर झण्डै सवा दुइसयको आसपास पुगेको पाइन्छ । यसरी भार्सेली गोर्खाहरु आफ्नो र अर्काको क्यै नभनी सदीयौंदेखि लड्दै आए ।त्यसैेले एकताका भार्से गाँउ पुरै सैनिक व्यारेक झैं लाग्थ्यो । सिङ्गै गाँउको हरेक घरपरिवारमा कम्तिमा एकजना पेन्सनर वा सर्भिसवाला फौजी नभएको घर बिरलै थियो होला ।

कुनैबेला युद्ध भन्यो की गाँवै जुरुक्क उठ्ने मेरो गाँउ, यतिबेला बसाइसराइले थला परेर लम्पसार परेको छ । तर पनि सामाजिक सन्जाल र बिभिन्न खाले मिडियामा बुर्कुसी मार्दै छरपष्ट युद्धउन्मादका धङ्धङीका सम्चारले कतै फेरी युद्ध भैहाल्ने पो हो की ? समस्या चुलिंदै छ । युद्धमा आवश्यक रसदपानी व्यवस्थापन गर्न जनताले सुका, मोहर उठाएर राजा पृथ्वीनरानको ढुकुटीमा जम्मा गरेझैं फेरी एकपटक देशमा क्यै भैहाले फेसबुक सही, भार्सेली गोर्खा पनि छन् है भन्न मन लाग्यो ।