सम्झनामा अल्झिएको ढोलीमारा

साउनको दोस्रो मंगलवार । अत्यधिक पानी पर्यो । तिनाउ खोला उर्लेर वार कि पार । तर हामीलाई जानु थियो पूर्वीपाल्पा, जल्पाको ढोलीमारा । सिद्धबाबामा बाटो अवरुद्धको खबर आयो । बुटवलदेखि ढोलीमारा जाने बस पनि ढोलीमाराबाट विहान बुटवल नआएपछि उता फर्किने कुरै भएन ।

सामाजिक अभियन्ता माया रानाको फोन आयो–सर यता धेरै पानी आइरहेको छ । त्यता कस्तो छ ? बाटाहरु बिग्रिएका छन् । बुटवल आउने बस समेत आउन सकेन । तानसेनबाट जीप छुट्छ १२:३० मा त्यतै आइपुग्नु होला है ? ११ :५५ बजेसम्म पाल्पा बस स्टेशन,बुटवलमै थियौं कलाकार एवम् सहकारी अभियन्ता बेनप्रसाद थापा र म । सिद्धबाबाको पहिरो नखुलेसम्म बुटवलबाट बस गुडेन ।

सेवा शून्य !
तानसेन, पाल्पा पुग्ने बसमा छाता ओढ्नुपर्ने खालको थियो । घाम छेक्ने तर पानी नछेक्ने बस रहेछ । बाध्यताले बसमा बस्नुपर्ने सबैको अवस्था थियो । कन्टेक्टर भने झुम थिए । गोलपार्क पुग्न नभ्याउँदै भाडा उठाउन आए । मैले भनें–हामी तानसेन पुग्ने हो । एकछिनपछि भाडा तिरौला नि ! नजिकको यात्रुहरुसँग पैसा उठाउनू न ।

उसले मसँग भाडा मागिरह्यो । छेवमै बस्ने अर्को यात्रुले सिद्धबाबा कटेपछि भाडा दिउँला नि किन हतार भनेपछि कन्टेक्टर अघि बसेकासँग भाडा माग्न हिड्यो । वर्खामास् बाटो बन्द हुने, कन्टेक्टरलाई भने भाडा उठाउनै हतारो, पानीका कारण सीट ओभाना छैनन् अनि पैसा माग्नै ढिला हुने ? सेवा शून्य तर भाडा नगद चाहिने । कस्तो देशका हामी नागरिक । बोल्यो जथाभावी जवाफ पाइन्छ । नबोलौं उनीहरुको हालीमुहाली ।

तानसेनमा खाजा, जीपको यात्रा
१० बजे विहान खाना खाएपछि आकासमा पानी परेपनि मुखमा परेको थिएन । तानसेन पुग्दा २ः३० बजिसकेको थियो । हामीलाई पहिलो जीपले छाडेर गइसकेको थियो । शम्भु माविका हेडसर चित्रबहादुर कँवरमगर र मायाले पछिल्लो जीपमा आउन सुझाएका थिए । भोकले होला आँखा तिरिमिरी झ्याइँ भएको थियो । अनि मायाले आफ्नै गाउँका दाइले तानसेनमा चलाएको जीपस्टेसननेरको जल्पा ग्यालेक्सी रेष्टुरेण्टमा खाजा खाँदा राम्रो हुने कुरो सुनाएकी थिइन् । त्यही रेष्टूरेण्टमा ठूलो खसीको मःम स्याम पारियो । साउनको महिना बेनु जीले दुईवटा नगद हरिया गैंडा दिए । मैले खल्तीमा पैसा छाम्ने मौका नै पाइनँ ।

११ नम्बरको यात्रा गर्न परेन
जीप पुरानो भएपनि एक्सप्रेस रहेछ । हुइँक्यो । मीसन अस्पताल हुँदै । दुईचार ठाउँमा मान्छे चढायो जीपले । आर्याभञ्ज्याङ्गमा आफैलाई डिजेल चढायो । हुमीन पुगियो । देवीनगर एकछिन रोकियौं । विहानको पानीले बाटोमा नाली दौडिएको संकेत पाइयो । जीपमा गुरुजीले लगाएको सालैजो गीतले मनै रमाइलो । जीपमा हामी गोडाक सातजना थियौं । जीप काफलडाँडामा रोकियो । जल्पासम्म पुग्ने जीप हामी दुईजनालाई छाड्न ढोलीमारा पुग्यो । जीपले न लगे ११ नम्बर पैदल यात्रा गर्ने सोंचमा भएका हामीलाई जीपका गुरुले ढोलीमारा नै पुराइदिने खबर सुनाएपछि खुसीले मनका धुरी चढ्यौं ।

तानसेनबाट १७ किमी आर्याभञ्ज्याङ्ग, त्यहाँबाट १७ किमी ढोलीमारा रहेछ । साँझको पाँच बजे हामी ढोलीमारा माया रानाको दैलोमा पुगेका थियौं । झोला झारियो । मन पनि झारियो । मनतातो पानी, मकै खायौं अनि आराम नगरि चुलीडाँडातिर लागियो ।

मायाको चप्पल चुँडेपछि…
चुलीडाँडा हिडेका हामीलाई केहीबेर तुँवालोले अल्मलायो । डाँडातिर नलागि तुल्सा बस्याल मकैं खाँदै घरतिर फर्किन् । माया हाम्रो पथप्रदर्शक बनिन् । बेनु र म पछिपछि लागेर हिड्यौं । मकै खाँदै, पानी पिउँदै अम्रिसोको गाँजलाई पन्छाउँदै उक्लिरहेका थियौं । ढोलीमाराबाट चुलीडाँडा तीन किलोमीटर दूरीमा रहेछ । ठाडो बाटो, चिप्लो हल्का । स्याँस्याँ गर्दै उक्लिदै गर्दा बेनुले भने आफ्नो मोजासहितको जुत्ता पानीमा चोबले । उनले बालुवाका थुप्रोलाई पहाड सम्झिएछन् । केहीबेर खुब हाँसियो । मायाले भने विचरा बेनु सर भन्दैथिइन् ।

बेनु गुल्मीमा जन्मिहुर्की, स्यांजामा पढेकोले होला उनलाई तीन किलोमीटर दूरीमा रहेको चुलीडाँडा तीन बित्ताजस्तै लाग्यो । मलाई भने सुगरले गालेकै कारणले होला एकछिन अत्तायो । आस्तेआस्ते उकालो उक्लिएँ, साँचिक्कै उक्लें । चुलीडाँडा पर्यटकीय क्षेत्र, प्रवेशद्वारले मलाई नै स्वागत गरेजस्तो लाग्यो । राष्ट्रियसभा सदस्य माननीय राजेन्द्र लक्ष्मी गैरे दिदीले उक्त स्वागतद्वारको शुभारम्भ गरेकी रहेछिन् । उक्त कुरा छेउमै टाँगिएको बोर्डमा लेखिएको देखियो ।

भ्यूटावरबाट चारैदिशा हेरियो । तुँवालो फाटेको बेला हिमश्रृखला अनि तराइका फाँटहरु सजिलै हेर्न सकिन्छ रे । पहाडका थुम्काहरु हेर्दा मनै हरर । बुद्धको स्तूप,बाघको आकृति, आइलभयू जल्पा (सेल्फी सेन्टर), स्मारक, छाताजस्तै ओताउ, तलाउ, पानीको फोहोरो लगायतका संरचनाहरुले चुलीडाँडालाई पर्यटकीय क्षेत्रका रुपमा चुलाएको रहेछ । बन्दै गरेका संरचनाहरुलाई थप व्यवस्थित गर्दै संरक्षण गर्नुपर्ने पहिलो आवश्यकता देखियो । भीरबाट लोटिन्छ कि भनेर तारजाली लगाइएको रहेछ ।

अँध्यारो हुन आँटेको कारण हामी झर्न थालियो । झर्दा भने मोटर बाटो हुँदै झरियो । मायाको चप्पल भने चुँड्यो । खाली खुट्टाले गिट्टीको बाटो १५ मिनेटजति हिड्दा उनलाई कति दुख्यो होला ? उनलाई नै थाहा होला । हतार हतार चुलीडाँडाको पैदल यात्रा । त्यहाँ रहेको कबुलियती वनका उपभोक्ताहरुको परिश्रम, लहलह झुलेको देखिने अम्रिसो अनि किसानको अनुहारजस्तै उज्यालो डाँडा देख्दा मनै खुसी भयो ।

ढोलीमारामा होमस्टे सुरु
ढोलीमारा आउँदा साँझ विजुली थिएन । विहानको पानीले पोल ढल्केको र तारहरु जोल्ठेको कारण ज्ञानु र जीवनले मर्मत गरेर जसोतसो विजुली बाले । बिजुली बनाउँदा जीवनको हात हल्का मर्केको रहेछ ।

मायाकहाँ उनका श्रीमान् ज्ञानबहादुर राना, म र बेनु भएर खाना पकायौं । बेनु दाइले मासु मीठो पकाए । मासुसँग मैले हल्का जौंको जुस खाएँ । बेनु दाइले चुत्राको घरपाला चढाए । ज्ञानु र जीवनले बियरको स्वाद चाखे ।

दहीसँगै आँटो खाँदाको स्वाद के सुनाउँ र ? ढिक्का परेको दही । ढोलीमारामा दुहुना नभएका घर रहेनछन् । करिव ८५ घरमा एकदुई घरबाहेक सबै मगरजातिको रहेछ । खेतीकिसानी र पशुपालनबाट गाउँलेहरु धानिएका रहेछन् । किवी खेती, मकै उस्तै यतिबेला । गाउँलेहरुले होमस्टे सुरु गरेका रहेछन् दर्जन घरमा । ढोलीमारा सामुदायिक होमस्टेका अध्यक्ष पहलसिंह घर्तिमगर र सचिव भने मनबहादुर ठाडामगर रहेछन् । २०७९ मंसिर २४ गतेदेखि सुरु भएको होमस्टेमा असार मसान्तसम्म पाँचसयभन्दा बढी आन्तरिक एवम् बाह्य पर्यटक आइपुगेको अध्यक्षले बताए ।

स्थानीय स्वादको अर्गानिक खाना, सरसफाइयुक्त गाउँ, जातीय एकतापूर्ण ठाउँ, स्थानीय लोकसंस्कृति र परम्परा, सहयोगी भावना भएका गाउँलेहरुले सञ्चालन गरेको होमस्टेकै कारण गाउँमा विकासको लहर समेत आएको सबैले सुनाए ।

हामीले दोस्रो दिन अर्थात् साउन १० गते, बुधवार होमस्टे सञ्चालन र व्यवस्थापन सम्बन्धी आधारभूत तालिम चलायौं । गाउँपालिकाका अध्यक्ष, उपाध्यक्ष, प्रवक्ता र जल्पाका वडाध्यक्ष समेत आएका थिए । उनीहरुले आफ्नो होमस्टेलाई गाउँकै शान माने । सक्दो सहयोग गरेर अघि बढाउने सपना सुनाए ।

बेनु दाइको हेरिरहन मन लाग्ने नृत्य
तेस्रो दिन अर्थात् विहीवार हामीले जल्पाभित्र रहेका तीनवटा सहकारीहरुका सञ्चालक, व्यवस्थापकहरुलाई सहकारी सञ्चालन र व्यवस्थापनका लागि टीमबिल्डिङ्ग तालिम चलायौं । स्थानीय जल्पादेवी, जनसेवा र शुभसन्देश महिला सहकारीका मित्रहरुले तालिम प्रभावकारी रहेको सुनाउँदै गर्दा ग्रामीण भेगका सहकारीहरुले गर्दै आएका कामका बारेमा बयान गर्न पाउँदा खुसी लाग्यो । आर्थिक उत्थान, महिला सशक्तिकरण, कृषि एवम् पशुपालनमा लगानी गरी गाउँलेहरुका जीवनमा सहकारीले गर्दा भएका उन्नति प्रगतिको कुरा सुन्न पाउँदा मनै उजेलो भयो ।

दुवै तालिममा स्थानीय साथीहरुले आफ्नो लोककला र गला प्रस्तुत गरे । बेनु दाइको नाँच प्रभावकारी भयो । बेनु दाइले तालिमको संयोजन गर्ने माया राना र होमस्टेलाई आफ्नो कला उपहार दिए । ढुंगामा कोरिएको उक्त कलात्मक चित्र उपहार पाउँदा माया र होमस्टेका सञ्चालकहरु हर्षित देखिन्थे ।

विहिबार हामी बुटवल फर्कियौं । गाउँलेहरुका अगाध मायालाई मनको पछ्यौरामा पोका पारेर । हामीलाई सहयोग गर्नेहरु माया राना, ज्ञानु राना,जीवन बाह्रघरे,सीमा बाह्रघरे,भूमि,कमला,पहलसिंह दाइ,मानबहादुर ठाडा,भिमीसरा आले,तिलक आले, डुलबहादरु घर्तिमगर,चित्रबहादुर कँवर मगर,वेदप्रसाद बस्याल,तुल्सा बस्याल लगायत सहयोगी सबैप्रति कृतज्ञ छौं । सम्झनामा अल्झिएको ढोलीमारा हाम्रा आँखामा सधैं नाँचिरहने छन् । गाउँलेहरुप्रति नतमस्तक छौं ।