जीवाको जीवन जग : देश देशावर पढेपछिको अनुभूति

र प्रत्येक पाइलामा समयको हिसाबकिताब राख्नु थियो । ( देश देशावर पुस्तकको पेज नं. १५२ मा जीवा लामिछानेले लेखेका छन् यो वाक्य) हो ! मैले घरको वल्लो, कोठा पल्लो कोठा, छत, भूइँ तलामा गरेर कोरोनाको कष्टकर अवस्थाको हिसावकिताब राखि रहेको छु । स्वाब परीक्षण गरेको पनि २२ दिन भइसक्यो । १४ दिनमा गर्दा पनि पोजेटिभ देखिएपछि धैर्य गर्न मन लाग्यो तेस्रो परीक्षणका लागि । जीवन परीक्षण न हो । हरपल, हरक्षण, हर पाईलामा हाम्रो जीवनको परीक्षा र परीक्षण भइ नै रहेको सत्य हो । यतिबेला संसारभरका मानिसलाई कोरोनाले परीक्षा लिइरहेको छ । धेरै यो रोगबाट संक्रमित भएका छैनन् । कोही भएका छन् र सकुशल फर्किएका छन् जीवनको लयमा । कोही रोगबाट पार पाउन नसकेर मृत्युवरण गरेका छन् । सबैको हिसाबकिताब डब्लुएचओले राखिरहेकै छ ।

हिमालय बुक हाउसका सञ्चालक माधव गौतमले म संक्रमितलाई सहयोग गर्न घरमै देश देशावर र सिनेमा मन्थन पुस्तक पढ्ने सेवा दिएका थिए । पुस्तक पाएपछि कुन पुस्तक पढुँ पहिला लाग्यो मनमा । एकछिन त दुबै पुस्तक एकैपटक थालें । तर गाह्रो भो पढ्न । यसै त बिरामी मान्छे, अर्को विषयान्तर पुस्तक । अनि थालें देश देशावर पढ्न –घाम ताप्दै, एक खुट्टे चश्मा लगाउँदै, खोक्दै र तातोपानी पिउँदै । (एक दुई दिनमा पढेर सकिन्थ्यो होला तर म रोगीलाई पुस्तक पढ्न पनि पाँच दिन लाग्यो । ) पुस्तक पढ्दै जाँदा देश (भूगोल) भेष, भाषा, भावना, रहनसहन, संस्कृति, संस्कार, सभ्यता र सुरुआती(इतिहास) जातीयता, सुख, समृद्धि, पीडा, व्यथा र जीवनका सार सबै रहेछन् । मलाई भने त्यहाँभित्र रहेका वन,वातावरण,जैविक विविधता र पर्यटनका बारेमा एकसरो मन गयो।

तान्जानियामात्र पाइने एक प्रकारको रुख रहेछ–एमपिङ्गो । जुन काठबाट बाद्यबादनका सामग्री बनाउन सकिदो रहेछ । सरकारले उक्त रुखको संरक्षणमा ध्यान पुराएको रहेछ । त्यसैगरी ४० प्रतिशत् त राष्ट्रिय निकुञ्जले ढाकेको रहेछ । जंगली जनावरको हिसावले यो देश एक नम्बरमा पर्ने सूचना र सन्देशले म प्रफुल्लित भएँ । हाम्रो देशमा रहेको ४४.७४ प्रतिशत् जंगल यहाँ पाइने एकसिंगे गैडा र बाघको संरक्षणका लागि सरकारी तथा गैह्र सरकारी संस्थाहरुले खेलेको भूमिकाप्रति मलाई गौरव लाग्यो । श्रीलंकामा श्रीलङ्काली सेना र विद्रोही तमिल लडाकूहरु बीच ढाइ दशक बढी भएको लडाईले जंगली जनावरहरु त्यसमा नि हात्तीले आफ्नो खुट्टो गुमाउन पुगेको र अनाथालयमा राखिएका हात्तीको पीडादायी अवस्थाले जीवाले जिभ्रो टोकेका छन् । उनले हात्तीको बिस्टालाई प्रशोधन गरी कापी बन्ने र आफ्नो छोरोलाई कापी दिएको सम्झना गरेको छन् अनि भनेका छन्–मेरो गृह जिल्ला चितवनको सौराहमा हात्तीका बिस्टालाई समेत यस्तै प्रशोधन गरेर कापी बनाउन सकिएको भए,कति बिक्थ्यो होला ? उनले आफ्नो मस्तिष्कमा व्यापारिक नक्सा कोरे । आखिर उनी पेसाले व्यवसायिक भएपनि पढाईले त अभियन्ता न हुन् ।

भूगोलले संसारको दोस्रो ठूलो देश क्यानडा तर जनसंख्या जम्मा १५ करोड । संसारमा उपलब्ध पिउने पानी मध्ये २० प्रतिशत् त्यही देश दिएको कुराले जीवन दिने देश ठानें मैले । संसारकै आठौं धनी देश क्यानडा रहेछ । यो कुरा उनले आफ्नो पुस्तकमा गर्वका साथ पेश गरेका छन् । उनले लेखेका छन्–पहिलो यात्रामा दिमागभन्दा धेरै आँखा डुल्छ क्यार । साँच्चिकै उनका आँखा र मस्तिष्क कति छिटो चलेका छन् भन्ने कुरा त पुस्तक पढेपछि थाहा हुने छ । यात्रामा उनले नहेरेका,नदेखेका र नदाँजेका कुरा के पो होलान् ? उनको इन्जिनियरिङ्ग दिमाख हरपल विचार र भावनाको नक्सा कोरि रहन्छ । यही कुरा भेटिन्छ पुस्तक पढ्दा खेरि ।

उनले साइप्रसको यात्रामा त्यहाँको राष्ट्रिय जनावर लज्जालु भेडाको खोजी रहेका छन् । हाम्रा यातायातका साधन छेक्ने गरी बसेका गाईको बयान यहाँ छैन । दूध खाएर छोडिएका थारो गाईको वर्णन समेत छैन । त्यही देशको पाफोस सहरमा एउटा अनौठो रुख रहेछ । जहाँ आफूले मन पराएको मान्छेले लगाएको लुगाको टुक्रा बाध्यो भने अलि दिनमा त्यो मान्छे फर्केर आउँछ भन्ने विश्वास रहेछ । सोही रुखसँग उनले धरान बुढासुब्बाको बाँसको झ्याङ्गमा भक्तजनहरुले धजा वा कपडाको टुक्रा बाँध्दै आएको कुरालाई स्मरण गरेका छन् । यसले एक किसिमको पर्यटन प्रवद्र्धनमा टेवा पुगेको छ भने रुख,विरुवाप्रतिको मानवीय श्रद्धा झल्किएको पाइन्छ । वनप्रतिको गहिरो समभाव पाइन्छ ।

संसारकै लामो नाईल नदी युगाण्डाबाट बग्दै इथियोपिया, सुडान, इजिप्ट, कङ्गो, केन्या, तान्जानिया, रुवाण्डा, बुरुण्डी, इरिट्रियासँगै मितेरी लगाएर भूमध्यसागरमा समाहित हुने कुराले मन सितलो हुन्छ । जुन नदीको मुहान भिक्टोरिया ताल रहेछ । बेलायती सेनाका एक भूगर्भविद् जोन ह्यानिङ् स्केपीले उक्त ताल पत्ता लगाएकै कारण बेलायती महरानी भिक्टोरियाको नामबाट उक्त तालको नामकरण गरिएको रहेछ ।

क्रोसियाको दुब्रोभ्निक सहरमा राता छाना भएका सुन्दर घरहरुमा पर्यटकहरुको अत्यन्तै घुइँचो लागेपछि पर्यटकहरुलाई खुवाउन र सुताउन नसकेपछि स्थानीयहरुबासीहरुले पर्यटकहरुसँग आफ्नो सहरमा कम आइदिन बिन्ति गरेको कुरा पढ्दा अनौठो लाग्यो । नेपालमा त्यस्तो भन्ने दिन कहिले आउला ? कोरोनाले पर्यटन व्यवसाय धरासायी भएको बेला त्यो कुरा पढ्दा त एकादेशको कथा जस्तो पो भान भो मलाई ।

पुस्तक पढिरहँदा धेरै नयाँ नयाँ कुरा थाहा पाइन्छ । जस्तो कि वर्षमा सबैभन्दा धेरै दूध खाने,वियर खाने,कफी खाने देशका नागरिकहरुका नालीबेली थाहा लाग्छ । कुन देशको झण्डामा के छ ? सामान्य ज्ञान पढे जस्तो लाग्छ । आइसल्याण्डमा जनसंख्याभन्दा धेरै कार भएको कुराले मन रोमान्स बनाइदिन्छ । पर्यटक घुमाउनलाई गरिएको व्यवसाय कति फष्टाउँदो छ भन्ने कुराको ज्वलन्त प्रमाण हो त्यो । त्यस देशका १० प्रतिशत् जनताले जीवनमा कम्तिमा एउटा पुस्तक प्रकाशन गर्छन् । यसको अर्थ हामीमा हराउँदै गएको पठन संस्कृतिलाई गिज्याइरहेको भान हुन्छ ।

युद्ध पर्यटन, युद्ध साहित्यका कुराहरु प्रशस्तै छन् पुस्तकमा प्रसंगसहित । त्यी कुराले उनले घुमेका पर्यटकीय गन्तव्यहरुसँग नेपाललाई हरेकपटक दाँजेको छन् उनले तर कहिंकतै नेपालप्रति हीनताबोध छैन । यो नै पुस्तकको गरिमा हो । गौरव हो ।

घुम्न,यात्रा गर्न र यात्राको वर्णन गर्न खुबै मन गर्ने मान्छे हुँ म । यात्रा गरिएका स्थानको भूगोल, संस्कृति, इतिहास तथा विशेषतालाई घोलेर लेख्नु नै यात्रा साहित्य रहेछ भनेर जीवाले लेखेको पढेपछि मनकै कुरा गरिदिए झैं लाग्यो । उनले आफ्नो परिवारसँग धेरै भ्रमण गरिरहँदा खुसी र आनन्द महसुस गरेका छन् । संसारका एकसय ३० बढी देशको भ्रमण गरिसकेका उनले आफ्नो उमेरको २५ प्रतिशत् त आकासमै बास गर्छन् कि झैं पो लाग्यो ।

रुसमा छात्रवृत्ति पाएर इन्जिनियरिङ्ग पढ्न गएको चितवनको एउटा ठिटोले उतै व्यवसायिक यात्रा गरेर नेपाली मन,मुटुलाई जोड्ने संस्थाको अध्यक्ष भएर सफल र सवल नेतृत्व समेत दिइसकेका छन् । यतिमात्र होइन,उनमा भएको ज्ञानको भण्डारलाई सरसर्ती संसार र देश देशावर पुस्तकमा अभिव्यक्त गरिसकेका छन् । अर्थराजनीतिकसँग सरोकार राख्ने उनी र उनको ज्ञानको दायरा फराकिलो रहेछ । नेपाल र नेपालीको श्रीवृद्धि र समृद्धिका लागि उनले खेलेको भूमिका अझै प्रष्टसँग सबैका बीच पुग्न सकेको छैन ।

उनी खासमा को हुन्, के हुन्, कसरी उनी रुस पुगे, पढाइपछि कसरी उनी व्यावसायिक वा उद्यमी बने ? त्यो क्षमताको विकास कसरी भयो ? आज संसारले चिन्ने जीवाको जीवन कथा पुस्तकका रुपमा आउने हो भने धेरैलाई प्रेरणा मिल्न सक्थ्यो । उनको जीवन भोगाईले धेरैलाई उत्प्रेरित गर्न सक्थ्यो । उनले देश देशावर पुस्तकमा छुसुक्क भनेका छन्–सङ्घर्षको त्यो समयमा जम्मा गरेको बीउ पुँजी नै मेरो आजको व्यावसायिक यात्राको जग हो ।

हुन त घर बनेपछि जग पुरिन्छ । आज धेरैले जीवाको जीवन जग हेर्ने रहर गरेका छन् । उनको कथा पढ्न खोजेका छन् अक्षरमा । उनका उत्प्रेरित भनाइहरु प्रत्यक्ष सुन्न चाहेका छन् । नजिकबाट उनलाई हेर्न र स्पर्श गर्न चाहेका छन् । थाहा छैन अहिले उनी कुन देशको आकासमा पक्षीसरि उडिरहेका छन् !