यात्रासंस्मरण: बुटवलदेखि बुटवलसम्म

यही सोमवारको विहान नेपाल व्यवसायिक कलाकार संघ,रुपन्देहीका अध्यक्ष बेनप्रसाद थापासँगै तिनाउको सिद्धबाबामा भेट गएर दोभान पुग्यौं । त्यतिबेला विहानको नौ बजिसकेको थियो । घोडेबासमा पुग्दा पाध्यबाजेले घर अघि आफूलाई पारिलो घाममा सुकाएका थिए ।

शेरबहादुर थापा दाइले बाटोमून्तिरको दुकानमा चुरोटको धूँवा उडाउँदै थिए । हामीभने मोटरसाइकलमा बेतोडले उड्दै थियौं । डोलमा कमल,बाबुराम थिएनन् । उनीहरुका टिप्पर भने ठिंग उभिएका थिए सेकुरिटी गार्डझैं । पासकुण्डा गाउँमा कालिका आधारभूत विद्यालयका प्रअ पर्शुराम लम्सालसँगखेतमा भेट भो । उनले खेत सिंचित गर्दै थिए । उनका दाइ भोगप्रसाद भने घरअघि तरकारी केलाउँदै थिए ।

खुर्साने गाउँ पुग्नु अघि हामीले पारिपाखामा रहेको बगाह गाउँको फोटो खिचियो । लक्ष्मण जीसीको घर पारिलो घामले गर्दा झलल देखिन्थ्यो । उनकी बहिनी कुमारीको घर देख्यौं तर उनलाई भने टाढा भएर होला देखेनौं । अघि बढियो । माथिल्लो खुर्साने गाउँका हिमाल खातीसँग टाढैबाट कुराकानी भो । उनले रानीझरना हेर्न आउने पर्यटन झुक्किएर यता आएका हुन् कि झैं मानेका रहेछन् हामीलाई । सञ्चो,विसञ्चो कुरो गरियो । यही गाउँमा वडा नं. २ वडापालिका सदस्य शान्ति विकको घरपनि । उनलाई भने देख्न,भेट्न पाइएन । कारण हामी माथि गाउँमा गइएन,उनी बाटामा थिइनन् । प्रकाश विकलाई पनि देखिनँ ।

कुँडापानी पुगियो । कुर्मान खोला तरियो । डाँडालाई खुइलाइएर हिमालजस्तै बनाइएको रहेछ । सर्वोत्तम सिमेन्ट कारखानाको करामत रहेछ त्यो । हामीले खोला तरेर तालगाउँतिर उक्लिदा एउटो पाखोमा उभिएर,त्यो हिमालजस्तो डाँडोलाई इन्सेटमा राखेर फोटो खिच्यौं । बेनुले दङ्ग परेर पत्रकारलेजस्तै प्रश्नका ओइरो तेर्साए मलाई । चुनखानीका बारेमा सोध्न मन लागेजति प्रश्न गरेर थाकेपछि फेरि उकालो लागियो । ताल गाउँको मिलनचोक नजिकै जन आधारभूत विद्यालयका प्रअ भीमबहादुर चिदीको पसल छ । त्यहाँ इन्टरनेट जोडिएकाले सामाजिक सञ्जाल चलाउन गाउँलेहरुको कुम्भमेला लाग्ने कुरा मैले ज्ञानोदय मावि,ओखलढुंगाका व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष धनबहादुर घर्तिमगरबाट थाहा पाएको थिएँ ।
त्यही भेट भयो धनबहादुरसँग पनि ।

भीम सरकी कान्छी बुहारीले हामीलाई पानीले स्वागत गरिन् । मेडमले सेलरोटी फन्काउँदै थिइन् । रोटी चाख्नु हुन्छ र भन्लिन् भनेको त लाजले पो मुख छोपिन् । भीम सर भने घरतिर लागेका रहेछन् । एकछिन बात मारेर हिडियो । जन आधारभूत विद्यालय हुँदै ज्ञानोदय माविका शिक्षक लोकबहादुर सुनारी सरकहाँ । बाटामूनिको घरमा बोका काटेर भागको पसारो लगाउँदै थिए । एकजना बहिनीले बार्दलीमा सिलाइकटाइ मेसीन दौडाइ रहेकी थिइन् खररर …..पार्दै ।

लोक सरकहाँ पुग्दा उनका सबै परिवार घर अघि आआफ्ना कर्ममा तल्लीन देखिन्थे । उनका बाबा नेपाल प्रहरीको हवल्दारबाट निवृत्त भएका रहेछन् । तीन भाइ रहेछन् लोकसरका । सबै आआफ्नै कर्ममा गतिशील रहेछन् । तिनाउ गाउँपालिकाका संस्थापक अध्यक्ष ओमबहादुर घर्तिमगरको दिदीको घर पनि हो । ओम सरकी दिदीले पिंढीमा बसेर टपरी खुट्दै थिइन् । गुन्द्रीमा पाहुना बनेर बेनु र मैले दुईदुई थान फन्केरोटीसँगै मासु र अचार धस्काइयो । अचार विपत्ता मिठो लागेपछि पुनः थपें मैले । खाना खाएर विदा हुन भनेका थिए लोक सरका सबैले तर सकिन्न हजुर भन्दै बिन्ति दर्साएर विदा भइयो ।

मुर्थुम गाउँ पुगियो । ३४ घरमा मुनबहादुर विक बाहेक अरु सबै मगर जातिको रहेछ । चिटिक्क परेको पारिलो ठाउँमा रहेको गाउँमा कच्चीबाटो पुगेको रहेछ । खानेपानी हिउँदमा अभाव हुने कुरा थाहा भयो । सिंचाइका लागि खासै सुविधा रहेनछ । गाउँलेहरु धेरै खोटोमा काम गर्न जाजरकोट, अछाम,सल्यान जाँदा रहेछन् । गाउँमा बस्नेहरुले बाख्रा,भैसी पालेका रहेछन् । अदुवा,बेसार,केरा,तरकारी लगाएर आफ्नो परिवार पाल्दा रहेछन् । धनबहादुर घर्तिमगरले दिएको बोडी र सेमी उपहार लिएर उनकै जहान र छोरीले पकाएको फिनी रोटी चपाउँदै पानीले निलियो । रानीढुंगा सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहका अध्यक्ष रहेछन् उनी । सोही गाउँबाट पूर्वीपाखा तलपट्टि तालगाउँ,कुँडापानी,पारिपाखा ओखलढुंगा र सालघारी देखिन्छ भने दक्षिण–पश्चिमको तलतिर आरखुदी गाउँ देखिदो रहेछ ।

ओखलढुंगा पुग्नेबेला उकालोमा हुमबहादुर गाहासँग भेट भो । ७३ वर्ष पुगेका उनी,गजवले हिडडूल गर्न सक्छन् । उनका दुईभाइ छोरा( कुलबहादुर र नरबहादुर) हरु विद्यालयमा पढाउँछन् । गाउँमा ज्ञानोदय मावि छ । १२ कक्षासम्म पढाई हुने उक्त, विद्यालयमा पौने तीन सय विद्यार्थी छन् । हामी त्यहाँ पुग्दा वडाध्यक्ष भुवानसिंह चिदी ससुराली गाउँ कचलफाँट गएका रहेछन् ।

प्रेमबहादुर विकसँग भेट भयो । बाटामा तोरणसँगै सेलरोटी झुण्डाएको देख्दा रमाइलो लागेर फोटो खिचें । रिङसिङ लेकलाई इन्सेटमा राखेर गाउँकै फुच्चे भाइ प्रवीणले हामी दुईको झिल्के फोटो झ्याप्प खिचि दिए । ओखल र ढुंगा पनि हे¥यौं । कलाकार यमबहादुर थापाको कलाकृति हो त्यो । परिकल्पना चाहिं तिनाउ गापाका पूर्वअध्यक्ष ओमबहादुर घर्तिमगरको रहेछ । उनका दाइलाई भेटियो । सालधारा हुँदै कुँडापानी झरियो । कुर्मानखोला तरेर एउटा गतिलो फोटो खिचें । कचल र दोभान छुट्टाउने सीमाना खोला हो त्यो ।

दोभानको अविरल पार्क आउँदा तीन बज्दै थियो । नरसिंह भण्डारीसँग भेट भयो । उनले मोबाइलमा यूट्यूव हेर्दै थिए । बाख्रा चराउन आएका रहेछन् । पार्क सातपत्रे सामुदायिक वनभित्र रहेको छ । भौतिक संरचना बनेपनि संरक्षण हुन नसकेको देखेपछि नरमाइलो लाग्यो । कसले संरक्षण गर्नुपर्ने थियो,हो र छ ? सायद जिम्मेवारी बोक्ने निकाय कोही भएनन र त आज करोडौंका सरकारी सम्पत्तिको यो हालत देख्दा दुःख लाग्छ ।

फर्किदा दोभान चौकीनिर रहेका राजबहादुर श्रेष्ठ दाइकहाँ पाडाको सुकुटी मस्त चपाइयो । भाउजुको कलात्मक पाक्वकलाका कारण सुकुटी खानेहरुको भीड लाग्छ । सस्तो,मीठो सुकुटीले सबैको मन तानेको छ । गाईतिहारको दिन गाउँ घुमेर रोटी र सुकुटी चपाउँदै बटौली झरियो । ट्राफिक चोक,बुटवलमा राष्ट्रिय लोक तथा दोहोरी गीत प्रतिष्ठानले देउसी,भैलोको कार्यक्रम सुरु गर्दै रहेछ । हेरियो एकछिन् । कलाकारहरुको बाक्लो उपस्थिति देखिन्थ्यो । सबैथोक पाइने चोकमा मान्छेको भीड नहुने कुरै भएन । बुटवलबाट बुटवलसम्म करिव ४४ किलोमीटरको दूरी नापियो । आफ्नो गाउँ घुम्दा आफैलाई रमाइला त लागे । आँखाले धेरै फोटो खिचियो । मनले धेरैका भावना खिचे होलान् । गाउँलेका कथा धेरै सुनियो ।