रेशमको कथा

बगनासकाली गाउँपालिका–२ पोखराथोक, वडा कार्यालय नजिकै सरकारी जग्गामा सुकुम्बासी भई झुप्रोमा बस्दै आएका रेशम सूर्यबंसीले पढ्न पाउने भएका छन् । सरस्वती सूर्यबंसी र रेमबहादुर सूर्यबंसीका तीन सन्तानमध्ये जेठा छोरा रेशम सूर्यबंसीले जन्म दर्ता नभएको कारण ८ कक्षामा भर्नुपर्ने रजिस्ट्रेशन फर्म भर्न नपाएपछि विद्यालय छोडेर बसेका थिए ।

रेशमले विद्यालय छाडेर घरमै बसेको थाहा पाएपछि सामाजिक स्रोत विकास केन्द्र, नेपालको पहल र बिष्णु मावि तथा बगनासकाली गाउँपालिका २ नं. वडा कार्यालयको सहकार्यमा रामपुर नगरपालिका ३ नं. वडा कार्यालयमा उनका बाबाआमाको विवाह दर्ता गरी रेशमलगायत उनका भाइबहिनीका जन्म दर्ता गरेपछि पुनःबिष्णु माविमा पढ्न जान थालेका छन् ।

करिव ७५ वर्ष पहिले बगनासकाली गाउँपालिका वडा नं ४ खानीछापबाट लिलाम्बर चौहान कामको खोजीमा पोखराथोकमा आएर बसोबास गर्न थालेका थिए । कामको सिलसिलामा भेट भएकी मानकुमारीसंग उनले विवाह गरे । एक्लो ज्यान त जता बसे पनि ठिकै थियो । विवाह गरेपछि भने दिनभर अर्काको काम गरेपनि अव दुईजना बस्ने बास चाहिने भएपछि पोखराथोक साविकको गाविस भवन नजिकै सरकारी जग्गामा एउटा छाप्रो बनाएर बसोबास गर्न थाले ।

उनीहरुका तीन सन्तानमध्ये माइली छोरी हुन् सरस्वती । बुवाआमा गरिव तथा निरक्षर भएका कारण उनीहरु विद्यालय गएनन् । बुवाआमासंगै अर्काको घरमा सकेको काम गरेर पेट पाल्ने गर्देै आए । उनीहरुले गरेको कामको उचित मूल्य नपाउने, कुनैको घरमा त खाना खाएकै भरमा काम गरेको अनुभव सरस्वतीसँग छन् । सरस्वती जव ठुलीहुँदै गइन् केटाहरुले उनलाई जिस्काउने र हेप्न थाले । सरस्वती अल्लि सुस्तमनस्थितिका छन् । त्यसैले होला गाउँका एकजनाले रामपुर दर्छा घर भएका र बगनासकाली तीन सिंचासमामा घरमा बस्दै आएका श्रवण क्षमता नभएका र बोल्न नसक्ने रेमबहादुर सूर्यबंसीसंग विवाह गरी दिए । रेमबहादुरको घरमापनि घर, सम्पत्ती नभएकोले र विवाह गरेपछि मामाघर बस्न मन नपराएपछि रेमबहादुर ससुराली घर पोखराथोकमै बस्न थाले । त्यहि सानो छाप्रोमा सरस्वतीले दुईवटा छोरा जन्माउने बेलासम्म सबै जनासंगै बसे । यतिबेलासम्म सरस्वतीका दाइ घर छाडेर हिडे, कहाँ गए पत्तै भएन ।

एउटै साँघुरो छाप्रोमा छोरीज्वाई दुई नातीसहित बस्न असहज भएपछि छोरीज्वाइँलाई त्यो घर छाडेर वुवाआमा अन्यत्रै बस्न गए । बाबा आमाले छाडेपछि सरस्वतीले छोरी जन्माइन । सुकुम्बासी भएर बसेको आप्mनो केही छैन । तीनजना छोराछोरी पाल्न सहज थिएन । आफुसंगै मेलापात लगेर छोराछोरी हुर्काइन् । बिष्णु मावि नजिकै भएको र सबैले छोराछोरी विद्यालय पठाउनु पर्छ भनेकाले सकी नसकी विद्यालय पठाउन थालिन् । उनीहरुलाई विहान साँझ छाक टार्ने बिषय नै सवभन्दा ठूलो समस्या भएकोले छोराछोरीलाई पर्याप्त कापीकिताव र पोशाकमा पठाउन भने सक्दिन थिइन् ।

श्रीमान् बोल्न नसक्ने र आफुपनि सुस्तपाराकी भएकोले उनीहरुलाई विवाह दर्ता के हो ? छोराछोरीको जन्मदर्ता के हो ? कहाँ बनाउने भन्ने थाहै थिएन । उनीहरुका घटना दर्ता कहाँ गर्ने भन्ने पनि कसैलाई थाहा नभएकोले जतिसम्म सम्भव हुन्छ बिष्णु माविले बालबच्चा भर्ना गरेर पढ्ने अवसर मिलायो । उनीहरुलाई आवश्यक कापी किताव कहिले विद्यालयले कहिले कुनै संघसंस्थाले त कहिले कुनै ब्यक्तिहरुले सहयोग गर्दै आए । जव जेठोछोरा रेसम कक्षा ८ मा पुग्यो कक्षा ८ मा भर्नु पर्ने रजिष्ट्रेशन फर्म भर्नका लागि जन्मदर्ता अनिवार्य भएपछि उसको फर्म भर्न मिलेन । फर्म भर्न नमिलेपछि रेशम विद्यालय जान छाडे । दाइको फर्म भर्न नपाएपछि कक्षा ५ मा पढ्ने उनका भाइ बिक्रम पनि मेरो उहीताल त हो नि भनेर विद्यालय जान पातलो हुन थाल्यो । जन्म दर्ताका लागि बाबाआमाको विवाह दर्ता नै नभएको र विवाह दर्ता किन गर्ने,कहाँ गर्ने तथा बच्चाको जन्मदर्ता गर्नुपर्छ भन्ने थाहा नभएकोले यो अवस्था आएको हो । बाबा बोल्न नसक्ने, उनको घर पोखराथोक नभएको कारण पोखराथोकबाट जन्मदर्ता गराउन नमिल्ने भयो । सरकारले निः शुल्क र अनिवार्य शिक्षाको नीति ल्याउँछ । यता बालबालिकाले जन्म दर्ता नभएको कारण विद्यालयमा फर्म भर्न पाउँदैनन् । यसरी बालबच्चा विद्यालय जान नपाएको कुराले संस्थाको गुणस्तरीय सार्वजनिक शिक्षाको अभियानमा ठूलै चुनौती आएको महसुुुस भयो । आमालाई आफ्नो श्रीमानको घर थाहा नभएकाले उनीहरुलाई चाहेरपनि सहयोग गर्न नसक्ने अवस्था आएपछि सामाजिक स्रोत विकास केन्द्रका सहजकर्ता दुर्गा पाण्डेको पहलमा उनीहरुलाई पढ्ने वातावरण मिलाउने विकल्प खोज्न थालियो । अहिलेसम्म कहिले विद्यालयले कहिले शिक्षकहरुले ब्यक्तिगत रुपम सक्दो सहयोग गरेर पढाइ रहेको विद्यार्थीले ८ कक्षा पढ्न नपाउने कुराले बिष्णु माविका शिक्षकहरुलाई ठूलो चोट पर्यो ।
शिक्षकहरुले कसरी सहयोग गर्न सकिन्छ भनेर बाटो खोज्न थाले । विद्यालयको सरसल्लाह अनुसार विद्यालयकोतर्फबाट प्रअ चुरामणि ढकालले आवश्यक सहयोगका लागि सामाजिक स्रोत विकास केन्द,्र नेपाललाई सहयोग गर्न निवेदन पठाउनु भयो । आफ्नै छिमेकी भएर बसेका बच्चाको पढाई अवरुद्ध हुँदा उनीहरुलाई न्याय दिलाउनका लागि पूर्वप्रअ सुरेश गैरेले उनीहरुको वास्तविक ठेगाना खोज्न धेरै सहयोग गर्नुभयो । सबैको साथ र सहयोगमा रेमबहादुरको मावली पत्ता लगाएर मावलीमार्फत रेमबहादुरको वास्तविक जन्मघर रामपुर ३ दर्छा रहेको थाहा भयो ।

सरस्वती र उनका श्रीमान् दर्छा गएर विवाह दर्ता जन्मदर्ता गर्न सक्ने अवस्थाका थिएनन् ।उनीहरुको वास्वतविक ठेगाना रहको वडाका वडाध्यक्षसंग फोनबाट कुराकानी गर्दा रेमवहादुरको जन्मघर त्यहि रहेको र उनको काकासंग वडाध्यक्षको राम्रो चिनजान भएको थाहा भयो । वडाध्यक्षसंग काकाको फोन नं. मागेर कुराकानी गर्दा रेमबहादुरका वुवाआमा बितिसकेको र दुईजना दाइहरु इन्डियातिर नै बसोबास गरेका जानकारी पाइयो ।

उनीहरुलाई लिएर आउनु आवश्यक सहयोग हामी गर्छाै भन्ने आश्वासन पाइयो । अव भने हाम्रो पहल सार्थक हुने पक्का भयो । यता काम बन्ने कुराले खुसी भएको बेला सरस्वती र रेमवहादुरले रामपुर जान नमानेपछि पटकपटक धेरैजनाले सम्झाइ बुझाइ गरेर करीव एक हप्तापछि बल्ल उनीहरु रामपुर जान तयार भए । उनीहरु ५ जना र अरु सहयोगी जानुपर्ने जान आउन खान बस्न खर्च धेरै नै लाग्ने भएपछि संस्थामा सरसल्लाह गरी त्यो खर्च संस्थाले बेहोर्ने निर्णय भयो । विद्यालयमा जन्म दर्ताको आवश्यक भएको कुरा जनाउँदै जन्मदर्ताका लागि वडा कार्यालयलाई अनुरोध पत्र बिष्णु माविले लेखि दियो ।

सरस्वतीका वुवाआमाको नागरिकता संकलन गरियो । उनीहरुलाई सहयोगीकारुपमा संस्थाका सहजकर्ता दुर्गा पाण्डे र महिला समन्वय समितिका अध्यक्ष जाने निर्णय भयो । दर्छाका वडाध्यक्ष र सचिवसंग समन्वय गरेर २०७९चैत्र १९ गते एउटा भ्यान रिजर्व गरी रामपुर ३, दर्छा वडा कार्यालयमा करिव ३ बजे पुग्दा वडाले निकै खुसी ब्यक्त गर्दै आफुहरुले गर्ने काम संस्थाले सोधखोज गरी धेरै मेहनतका साथ वडासम्म ल्याएकोमा धेरै धन्यवाद दिए ।

रेमबहादुरको काका वडामै आउनुभयो । उहाँले जतनसाथ राखेको रेमबहादुरको नागरिकता ल्याइदिनु भयो उनीहरुको विवाह दर्ता गरिदिन खोजेको तर उनीहरु नै कहिल्यै दर्छा नआएकोले आज यो समस्या आएको कुरा उहाँले जनाउनु भयो । वडामा तुरुन्तै विवाह दर्ता र तीन छोराछोरीको जन्म दर्ता र सरस्वतीको नागरिकताका लागि वडाबाट सिफारिस बनाउने काम भयो ।

सरस्वतीको नागरिकता वनाउन पर्ने भएकोले काकाले रेमवहादुर र सरस्वतीलाई छोडेर जान भन्नुभयो । उनीहरुलाई छाडेर छोराछोरीलाई लिएर फर्कियौ । काकाले चार दिन रामपुर राखेर सरस्वतीको नागरिकता र उनीहरु रामपुर नआउने भएपछि पोखराथोकको वसाईसराई समेत वनाएर पठाइदिनु भएछ । अहिले रेशम र उनका भाइवहिनी खुसीहुँदै नियमित विद्यालय जान थालेका छन् । निमुखा सुकुम्बासी परिवारको अधिकार स्थापित गर्न सहयोग र सहजीकरण सामाजिक स्रोत विकास केन्द्र नेपालले गरेकोमा दर्छाबासी, र पोखराथोकबासी तथा बिष्णु मावि का प्रअ, पूर्वप्रअ तथा सम्पूर्ण शिक्षकहरुले, आभार प्रकट गरेका छन् । बगनासकाली गाउँपलिका अध्यक्ष सरस्वती चिदी, कार्यपालिका सदस्य गीता रेग्मी र वडाअध्यक्ष तीर्थ भटराईले सामाजिक स्रोत विकास केन्द्र ,नेपाललाई हार्दिक धन्यबाद दिएका छन् । रेशमले पढ्न नपाएकोमा दुःखी भएका रेशमका साथीहरु अहिले “रेशमले पनि पढ्न पाउने भए”भनेर दंग छन् ।