बुढीदमारको कृषि कथा : हरिया नोटले ओठमा मुस्कान

वसन्तकुमार शर्मा ‘नेपाल’ले नेपाली शब्दसागरमा उल्लेख गरे अनुसार ’दमार’ भन्नाले औलो लाग्ने जंगलको खोंच वा डाँडा मुन्तिरको खोलाकिनार, औलिया खोंच, घाँसपातले ढाकिएको झाडी वा ठाउँ बुझिन्छ । बुढीदमार पुगेपछि उनको परिभाषा मिल्यो । अनि फेरि अर्को प्रश्न जन्मियो मनमा : किन बुढी थपियो होला दमारमा ? सायद पुरानो दमार भएर होला कि भन्ने अनुमानमात्र गर्न सकें । पाल्पाको रैनादेवी छहरा गाउँपालिकाको वडा नं. ७ र ८ मा बुढीदमार, सुकदमार, जोगदमार रहेछन् । हुन त मैले नेपालका विभिन्न जिल्लाहरु घुम्नेक्रममा सेतीदमार, कालीदमार, धामीदमार, लामीदमार नाम नसुनेको भने होइन ।

प्रसंग मैले बुढीदमारकै गर्दैछु । यहाँ घनाबस्ती छ । मगरजातिको नै वर्चस्व छ । गाउँ पनि टिमिक्क मिलेको छ । गाउँमा एक सय १२ घरधूरी छन् । गाउँलेहरुलाई प्रदेश सरकार र गाउँपालिकाको सहयोगमा विगत तीन वर्षदेखि कृषि स्मार्ट कार्यक्रम चलिरहेकै छ । खेत र बारीका पाटाहरुमा टनेलहरु देखिन्छन् । कुलामा पानी बगेकै छ । प्रदेश सरकार र गाउँपालिकाको म्याचिङ्ग फण्डको रुपमा पचास लाखबाट सुरु गरिएको कार्यक्रमले किसानहरुलाई नगदेबालीका रुपमा तरकारीतिर उन्मुख गराएको छ । करिव ९५ घरधूरीले कृषि स्मार्ट कार्यक्रममा सहभागिता जनाएकै छन् ।

किसानहरुले कृषि स्मार्ट कार्यक्रमबाट कृषि सम्बन्धी ज्ञान, सीपलाई व्यवहारमा प्रयोग गर्ने तरिका जाने । पुरातन कृषि शैलीबाट आफूलाई माथि उठाएर आधुनिकीकरणमा ध्यान दिन थालेका छन् । थोरै जग्गामा नयाँ प्रविधिबाट खेती गर्दा बढी उत्पादन भएको छ । बीऊ, मल, सिंचाइ गर्ने तरिका सिकेका छन् । कृषिलाई नै कर्म ठानेका छन् । नयाँ प्रविधिमा रमाउनेमात्र होइन,किसानहरुले पैसा कमाएर रमाउन समेत सिकेका छन् ।

सेमी, काँक्रा, भेण्टा, भेन्टी, करेला, बन्दा, काउली, टमाटर, बोडी, धनियाँ लगायतका नगदेबाली लगाएर किसानहरुले हरिया नोट गाउँघरमा भित्र्याएका छन् । उनीहरुका आर्थिकस्तर पहिलाका तुलनामा उकासिएका छन् । बुढीदमारका कृषकहरुले तरकारी खेतीबाट राम्रो आम्दानी गरेको वडा नं. ८ का वडाध्यक्ष रेमबहादुर रानाले बताए ।

गाउँमा कृषि स्मार्ट कार्यक्रम लागू भएपछि धनकुमारी रानाले धन कमाउन थालेको बताइन् । उनले आफ्नो पाखोबारीमा नगदेबालीका रुपमा लगाएको तरकारीबाट मनग्य आम्दानी गरिन् । तीनवटा टनेल छन् उनका । उनलाई कुन तरकारी कुन मौसममा र कसरी लगाउने अनि कस्तो स्याहारसुसार गर्ने भन्ने प्रष्टै थाहा छ । गाउँमै जन्मे, हुर्केर गाउँमा रमाइरहेकी धनकुमारीले २०५१ सालमा एसएलसी उत्तीर्ण गरेकी थिइन् । २०५३ सालमा विहे गरेकी उनले तीन छोरी जन्माएकी छन् । दुई छोरीको विहे भएपनि कान्छी छोरीभने पूर्णअपाङ्ग छिन् । कहिलेकाँही कान्छी छोरीको स्याहारसुसारले कृषि कर्ममा समस्या नपरेको भने होइन तरपनि उनले सबै कुरा मिलाएर कृषिमा नै ध्यान दिएकी छन् ।

कोरोनाको बेला टमाटर फल्यो, बन्दा फल्यो तर किन्ने मान्छे अनि बजारसम्म लैजान नसकेकपछि गाईबस्तुलाई खुवाउनु परेको तीतोसत्य सुनाइन् । किसानका कुरा सुन्ने कोही छैनन् । जसलाई पर्यो, पर्यो । गाउँमा कृषि स्मार्ट कार्यक्रम आएपछि फालिएका पाखाबारीहरु पनि प्रयोग भएको धनकुमारीले सुनाइन् । आफूहरुले तरकारी लगाउने, फलाउने तरिकाहरु बारेमा गजबले जानेको बताइन् ।

तरकारी राम्रो फलेर बजार पाउँदा त वर्षमा दुईचार लाख रुपैयाँ कमाउन कुनै कठिन नहुने धनकुमारीको तर्क छ । वर्खामास् बाटोको समस्या, महंगो गाडीभाडा र टाढाको बजार(रुपन्देहीको रामापुर, सालझण्डी, बुटवलसम्म) ले गर्दा आफूहरुले सोचेजस्तो आम्दानी गर्न नसकेको उनको भनाइ छ ।

गाउँमा पशुपालन फस्टाएको छ । लीला पेग्नी मगर, गाउँकै उदाहरणीय पशुपालक हुन् । कुखुरापालन पनि जमेकै छ । रैनादैवी छहराको अन्य वडाको तुलनामा यस वडाका किसान तथा पशुपालकहरुले आम्दानीका दायरा फराकिलो बनाएका छन् । आफ्नो खुट्टामा आफै उभिने प्रयत्न गरेका छन् । अभावलाई फालेर समृद्धिका बाटाहरु पहिल्यान थालेका छन् । किसानहरुले हरिया तरकारी फलाएर हरिया नोटहरु गन्न पाउँदा ओठमा मुस्कान छाडेका छन् ।

तरपनि तरकारी खेतीमा लाग्ने रोगहरु, बजारमा तरकारीको उचित मूल्यको अभाव र बिचौलियाहरुको बिगबिगीले आफूहरुले सोचेजस्तो प्रगति गर्न नसकेको किसानका गुनासा भने ताजै छन् ।