तराइका गाउँ–गाउँमा दुर्गा पूजा : न हर्ष,न बिष्मात

सैनामैना । कोरोना कहर नहुँदो हो त यतिबेला तराइका गाउँ–गाउँमा दुर्गा पूजाको रौनकले दशैं आएको छनक दिन्थ्यो । दूर दराजका गाउँबस्ती पनि विहान र साँझमा दुर्गा देवीका भजनले गुञ्जिन्थे । छुट्टै रोमाञ्चकता थपिन्थ्यो तर, यो वर्षको दशैं न खल्लो छ न रौनक नै ।

कोभिड–१९ को जोखिमलाई दृष्टिगत गर्दै तराइका तिनवटै पश्चिम नवलपरासी, रुपन्देही र कपिलवस्तु जिल्ला प्रशासन कार्यालयले चोक चोकमा मूर्ति स्थापना गरेर भीडभाड नगर्न निर्देशन गरेका कारण विगतमा जस्तो यो वर्ष तराईका गाउँ गाउँमा त्यति रौनक नभएको स्थानीय बताउँछन । नवरात्रको नौ दिन देवी दुर्गाका मूर्तिसँगै गणेश, कार्तिकेय, सरस्वती र लक्ष्मीका मूर्तिहरुमा स्थापना गरी पूजा गर्ने मान्यता छ ।

सरकारले सामूहिकरुपमा भेला भएर पूजा, भेला तथा सभा र सम्मेलन गर्न रोक लगाएपछि तराईमा दुर्गा पूजाको रौनक गत वर्षभन्दा कम छ । सरकारले सामूहिक पूजामा रोक लगाएपनि तराइका आदिवासी थारु र मधेशी समुदायको बसोबास रहेको गाउँ–गाउँमा धेरथोर दुर्गा पूजाको रौनक छ । घटस्थापनाको दिन दुर्गा स्थापना गरेर दशैंको दश दिनसम्म पूजा गर्ने परम्परा तराइको वषौंदेखिको चलिआएको रीति हो ।

कोभिड–१९ को जोखिमलाई दृष्टिगत गर्दै तराइका तिनवटै पश्चिम नवलपरासी, रुपन्देही र कपिलवस्तु जिल्ला प्रशासन कार्यालयले चोक चोकमा मूर्ति स्थापना गरेर भीडभाड नगर्न निर्देशन गरेका कारण विगतमा जस्तो यो वर्ष तराईका गाउँ गाउँमा त्यति रौनक नभएको स्थानीय बताउँछन । नवरात्रको नौ दिन देवी दुर्गाका मूर्तिसँगै गणेश, कार्तिकेय, सरस्वती र लक्ष्मीका मूर्तिहरुमा स्थापना गरी पूजा गर्ने मान्यता छ ।

देवी दुर्गा स्थापनाका लागि भारत तथा सिमावर्ती नेपालका विभिन्न शहरबाट दुर्गा मुर्ति खरिद गरेर ल्याउने गरिएको छ । कोरोनाको जोखिम रहेपनि यो वर्ष दुर्गा मुर्ति स्थापना गरेर पुजाको परम्परालाई निरन्तरता दिइएको भएपनि विगतमा जस्तो रमाइलो भने नभएको सैनामैना ४ कुसमाहाका केवलप्रसाद थारुले बताए । उनी भन्छन् – गत वर्ष दुर्गा मूर्ति लिन गाउँभरीका मान्छे जान्थ्यौं, नाचगान हुन्थ्यो, रमाइलो पनि धेरै हुन्थ्यो तर कोरोनाका कारण यो वर्ष भने थोरै मान्छे गएर ल्यायौं ।

दुर्गा मूर्ति स्थापना गरेपछि गाउँकै मान्छे जम्मा भएर नाचगान गर्ने र रमाइलो गर्ने चलन छ तर विहान र साँझमा पूजा गर्ने र दुर्गाका भजनमा नाचगान गर्ने विगतको जस्तो रमाइलो यो वर्ष नभएको चौधरीले बताए । उता दुर्गा स्थापनाको सातौ दिन बन्द गरिएको दुर्गाको मुख खोल्ने (पट्टी) खोल्ने प्रचलन छ । घटस्थापनाको दिन ल्याइने दुर्गा माता मुर्तिको मुख बन्द गरिएको हुन्छ र सप्तमीका दिनमात्र खोलिन्छ ।

सप्तमीको साँझ भक्तजन भेला भएर दुर्गाको मुख खोल्ने वषौंदेखिको परम्परा छ । तर, अहिले जसले धेरै पैसा दिन्छ उसैले पहिलोपटक दुर्गाको मुख हेर्ने अवस्थाले सांस्कृतिक महत्वलाई पैसासँग साटिएकोमा धेरैको चित्त बुझेको छैन ।

यसरी मुख खोल्दा पैसा बढाबढ गरेर जसले बढी पैसा कबुल्छ उसैले पट्टी खोल्ने परम्परा पनि छ । रुपन्देहीका तराईका गाउँमा एकलाख ५ हजार रुपैयाँसम्म कबुल गरेर यो वर्ष दुर्गा माताको पट्टी खोलिएको शुद्दोधन १ का मनोज यादवले बताए । सप्तमीको साँझ भक्तजन भेला भएर दुर्गाको मुख खोल्ने वषौंदेखिको परम्परा छ । तर, अहिले जसले धेरै पैसा दिन्छ उसैले पहिलोपटक दुर्गाको मुख हेर्ने अवस्थाले सांस्कृतिक महत्वलाई पैसासँग साटिएकोमा धेरैको चित्त बुझेको छैन ।

गैडहवा गाउँपालिका ५ का सूर्यनारायण चौधरी भन्छन– वषौंदेखिको दुर्गा माताको पूजा र भजन परम्परामा वीचमा पैसा घुसाएर दुर्गा पूजाको सांस्कृतिक महत्वलाई ओझेल बनाउन खोजियो । उता पूजाको रौनक बढाउन र श्रद्धालुलाई बढी भन्दा बढी आकर्षित गर्न दुर्गाको मुख खोल्ने बोल कबोललाई अन्यथा लिन नहुने सूर्यपुराकै महेश यादवको धारणा छ ।

१० दिन पूजा गरेर सोही दिन अर्थात दशैंको दिन नै दुर्गा विसर्जन गर्ने परम्परा छ । तराईमा प्रत्येक वर्ष दुर्गा पूजाको रौनक हुने गरेपनि यो वर्ष भने कोरोना कहरकै कारण श्रद्धालु भक्तजनको सहभागिता कम भएको बताइएको छ । कुसमाहाका केवलप्रसाद चौधरीको भनाईमा विगतको वर्षमा अरु गाउँबाट पनि श्रद्धालु भक्तजन पूजामा सरिक हुन आउने गर्थे । तर, यो वर्ष भने कोरोनाकै कारण पूजाको परम्परा गाउँ गाउँमै सीमित भएको हो ।