१५ मंसिर २०८०, शुक्रबार

Dec 1, 2023

सदा झैं विहानै उठेर लागियो बाउ–बाजेहरुले भन्ने गरेको हग्नेगौडीतिर । बाँसघारी थियो । त्यसको कुनामा चिलौनीको रुखको फेंदमा ताछ्तुछ पारेर खुल्ला शौचालय बनाईएको थियो हाम्रो घरमा ।

Advertisement

त्यसमा अरु कोही गएको थाहा पाए लागिन्थ्यो जंगलतिर । लोटा बोक्ने चलन थियो । कत्तिले त त्यही पनि बोक्दैनथे । आज भन्दा चार दशक अघिसम्म ठुलै घरनामा पनि प्रायः धेरैले खुल्ला शौचालयनै प्रयोग गर्दथे । त्यही अवस्थाको घरको म नव वेहुलो भनौदो लागे खुल्ला शौच गर्न । उफ…भगवान … पुग्छु भन्दा त म भन्दा पहिला अघिल्लो दिन विहे गरेर ल्याएकी ति नववेहुली पो टुस्स बसेकी रैछन् ।

घोप्टोमुन्टी लगाउँदै थिईन , अनि फर्कि होले । विचरी ती नववेहुलीको हालत के भयो होला ? लाजले म घरबाट अन्यत्र नलागेसम्म फर्किन सकिनन । त्यो बुझेर आँपारुखको फेंदमा बसेको म लाहुले त्यहाँबाट उठेर हिडे गाउँतिर दिनभरी घर आईन गाउातिरै भुलेर बसेको थिएँ । अर्को एउटा सम्झ्यो कि हाँसो लाग्ने त्यस्तै एउटा घटना छ ।

राती पल्लो गाउँको एकघरमा भएको तिजको रामबाट फर्किदै गर्दा चारपाँच जना केटाहरु बाटा मुनी जंगलमा लहरै शैच गर्न बस्यौं । भर्खर कुखरे बैंसले छोएको थियो । निकालियो उनै आ–आफ्ना केटी साथीहरूका कुरा । त्यही बेलामा अलि उनै साथीहरु सासैसासले बोलेको जस्तो लागेर हेर्दा त उनिहरु पनि हाम्रो केटाहरु भन्दा ठिक तल त्यसरी नै लहरै शौच पो रैछन । भयो फसाद ? न उनिहरु उठेर हिड्न सक्छन न हामी नै । उफ… धेरैबेर पछि बढो मुस्कीलले उठेर हिडियो । त्यस पछि उनिहरु पनि हिडे होलान् । त्यो लाजले उनीहरु संग महिनौ नजिक पर्न सकिएको थिएन । आज बिश्व शौचालय दिवसको अवसरमा तिनै दिनको स्मरण गर्न मन लाग्यो ।

म सानो छँदा अवस्था त्यस्तो थियो । अहिले भने अधिकांश ग्रामिण भेगमा बरु कच्ची घर पक्की शौचालय देखिन्छ । अति विपन्नले पनि बोराले बारेर भए पनि साईफन राखेका हुन्छन अहिले । उति बेला त साईफन भनेका प्रायः चिलौनीको ठुलो र छापे ढुङ्गाहरु हुन्थे । कतिपयले छापे ठुङ्गामा प्याल पारेर साईफन बनाउँथे । साविक गुल्मी जिल्ला विकास समितिले डेढ दशक अघि बढो तामझामका साथ गुल्मी जिल्लालाई खुल्ला दिशामुक्त जिल्ला घोषणा गर्दा कैयौंको घरको शौचालयको अवस्था हामी सानो छँदाको जस्तै थियो ।

२०६० को दशकमा माओवादी जनयुद्धतका जंगलमा शैचालाय बस्न जानेहरु बाँचेर फर्किने हो कि होईन जस्तो गरेर डराउँथे । २०५९ सालको एक दिन विहानै झिसमिसेमा मेरा जेठो बुवाका छोरा मानबहादुर सुनार लोटा बोकेर जंगलतिर जाँदै हुनुहुन्थ्यो । घरबाट नेटा भन्ने स्थानबाट जंगलतिर पस्ने क्रममा सेनाको एक टुकुडीले घेरेर कतै जान दिएन । उहाँ निलो कालो भएर हात जोड्दै शैच बस्न जाने अनुमति लिएर जानु भएको पिडा सुनाउँदै हुनुहुन्थ्यो ।

०६० पछि मात्र हाम्रो गाउँमा ब्यस्थित शौचालय बन्न थालेका हुन । हामी सानो छँदा कतिपयका घरमा बर्खामास जान घिन लाग्थ्यो । आँगन र दलानमा बालबालिकाको दिशा देखिन्थ्यो । घरमा पुग्ने बाटोसम्म पाका मान्छेकै दिशा देखिन्थयो । बिशेषतः जनजाती बस्ती र दलित वस्तीमा अझ सुँगुर पाल्ने चलनले बाटैभरी दिशा हुँदा वर्षामा हिड्दा खुट्टा घिनाएर बेहाल हुन्थ्यो । साविक बडागाउँ गाविसको दजाकोटमा अझ बढि फोहर हुन्थ्यो ।

पछि त्यस गाउँको सरसफाई र जनचेतनाका अभियान्त थिए हरिप्रसाद छन्त्याल । उहाँले छेडेको सरसफाई अभियानले त्यस गाउँलाई आज भन्दा अघि देखि नै सहरको भन्दा बढि सफा टोलमा परिणत गरी दियो । अहिले सरसफाईमा दजाकोट उदाहरणिय थलो भनेको छ । आज यस दिवसको अवसरमा हरिप्रसाद छन्त्याललाई स्मरण गर्दै उनी प्रति उच्च सम्मान व्यक्त गर्न चाहन्छु । गुल्मीमा ब्यवस्थीत शौचालयको अवस्थाबारे जिल्ला समन्व्य प्रमुख द्रोणबहादुर खत्रीसंग बुझ्दा उहाँले पुर्वी गुल्मी तर्फ अधिकांश घरमा ब्यवस्थीत शौचालय रहेको आफुले पाएको तर पश्चिम गुल्मीका अवस्था आफुले नजिकबाट नियाल्न नपाएको बताए ।

वास्तवमै पश्चिम पाहडी भेगको शौचालयको ईतिहास भनौंकी अवस्था ‘चिलाउनको ठुठो’ नै हो जस्तो लाग्छ बाउबाजेहरुको कुरा सुन्दा र आफुले पनि सानो छँदा भोग्दा । अहिले अत्यन्तै विपन्नको घरमा पुग्दा पनि बोरैले बारेर भए पनि साईफन सितको शौचालय देख्दा खुशी लाग्छ र ति दिन सम्झेर हाँसो उठ्छ ।

प्रतिकृया दिनुहोस्

Flash News

विश्वकप लिग-२ : नेपालले नेदरल्याण्ड्स र नामिबियासँग खेल्ने राष्ट्रियसभा निर्वाचनको कार्यतालिका सार्वजनिक युद्दबिराम लगत्तै गाजामा इजरायली हमला, अहिलेसम्म २१ काे मृत्यु जनमत पार्टीको वडा अधिवेशन आजबाट सुरू, प्रदेश अधिवेसन बैशाखमा शिवम् होल्डिङ्सले आईपिओ निष्कासन गर्ने जाजरकोट भूकम्प : अस्थायी आवासको पहिलो किस्ता वितरण प्रारम्भ हमास र इजरायलबीच युद्ध सुरु, युद्धविराम सम्झौता समाप्त जनप्रतिनिधिहरुको विवादका कारण गाउँसभा भएन मङ्सिरमा बिहेका ६ वटा लगन बाँकी आयल निगममा ३१ पदका लागि नयाँ कर्मचारीको माग सेलरोटी पकाउँदा इराकमा सांसदका आफन्त सवार गाडीमा बम आक्रमण, १० को मृत्यु पूर्व गृहमन्त्री खाँण थुनामुक्त हुने नहुने बारे आज फैसला हुँदै केपी ओली टी-२० को फाइनल आज मधेस प्रदेश र आर्मी भिड्दै नेपालमा लगानी गर्न प्रधानमन्त्रीको आग्रह आज ३६औँ विश्व एड्स दिवस युवाहरु मिलेर बुटवलमा खोले ३ करोड लगानीमा ग्याष्ट्रो सेन्टर आजबाट बागमती प्रदेश महिला क्रिकेटको तयारी सुरू लुम्बिनीमा छाडा चौपायाको व्यवस्थापन गर्न कोष र नगरपालिकाविच सहकार्य बौद्व शिक्षाबाट विश्वमा शान्ति फैलाउन सकिन्छ : प्रदेश प्रमुख शेरचन