७ आश्विन २०८०, आईतवार

Sep 24, 2023

नेपालमा निकै छोटो समयमा धेरै पटक राजनीतिक परिवर्तन भएका छन् । एकै पुस्ताले पञ्चायत, प्रजातन्त्र, हुँदै गणतन्त्रसम्मका व्यवस्था बीचको अन्तर भोग्ने अवसर प्राप्त गरेका छन् । राजनीतिक व्यवस्थाका परिवर्तनहरु कोहीले नेतृत्व गरेर कोहीले सेवाग्राही भएर भोग गरेका छन् । व्यवस्था परिवर्तनसँगै केही मात्रामा सेवाग्राहीले सेवालिने स्थान परिवर्तन गरेका छन् । एक लाख बढी व्यक्तिहरुले बिभिन्न राजीतिक दल तथा कर्मचारीहरुले संघ, प्रदेश र स्थानीय तह गरी तीन तहमा सरकार प्रमुख, सरकारका सदस्य बन्ने, कर्मचारीहरुले बिभिन्न तह तथा शाखाको प्रमुख बन्ने अवसर प्राप्त गरेका छन् । जिल्लाका पुराना संरचनाहरु अवशेषका रुपमा योग्य र विज्ञशालाका रुपमा रहेका छन् । पालिकाहरुमा तामझामपूर्वक हिँउदे र वर्षे अधिवेशनहरु हुने गरेका छन् ।

Advertisement

स्थानीय कार्यक्रमका भाषणहरुमा सरकार प्रमुख, उपप्रमुख, प्रवक्ता जस्ता सम्मानित शब्दावलीहरुको प्रयोग हुँदै आएका छन् । सात प्रदेशमा प्रदेश प्रमुख, सभामुख, मन्त्री, स्वकीय सचिव, सचेतक, प्रतिपक्ष सचिवालय, गाडी÷घोडा, आकर्षक सजावट भएका आवासमा मान–सम्मानसहितको सेवा, सुबिधा व्यवस्थाले ल्याएका परिवर्तनहरु हुन् । यी सबै परिवर्तन संबैधानिक व्यवस्थाको आवश्यकता अनुसार निर्माण भएका कार्यहरु हुन् । यसमा जनगुनासो हुने कुरा भएन । घर भएर पनि त्रिपालमूनि बस्नु, भान्सामा खाना प्रशस्त हुँदा आँगनमा भोकै बस्नु, समान हैसियत भएकाहरु मध्ये एक जनाको जीवनमा सबै कुरा सहज हुनु अर्काले दुःख र समस्या मात्रै झेलिरहन पर्नु सुन्दर व्यवस्था भित्रका क्रुर व्यवहार हुन् ।

सेवाप्रदायकलाई जति सेवाग्राहीको नजिक पुर्याउन सकिन्छ उतिनै जनमैत्री, प्रभावकारी र पारदर्शी रुपमा नागरिकले सेवा प्राप्तगर्न सक्छन् भन्ने गणतान्त्रिक ब्यवस्थाको मान्यताहो । त्यही मान्यतालाई व्यवहारमा कार्यान्वयन गर्न बिभिन्न संरचनाहरु आवश्यक भएका हुन् । उक्त व्यवस्था ल्याउन ठूलो मिहिनेत गर्नेलाई भन्दा व्यवस्था कसरी परिवर्तन भयो भन्ने जानकारी समेत नभएकाहरुलेनै बिभिन्न संरचनाको नेतृत्व गर्ने परिवेश तयार हुंर्दै गएको देखिन्छ । व्यवस्था फेरिदा आम नागरिकको अवस्था नफेरिएको हुँदा व्यवस्थाप्रतिनै बितृष्णा बढ्दै गएको भन्ने बुझ्न सकिन्छ । निर्बाचनका वेला जित्नेलाई टिकट दिनुपर्ने, पैसा खर्च गर्न सक्नेले चुनाव जित्ने हुँदा दलहरुले धनबीरहरुलाई टिकट दिदै आएका छन् । चुनावको बेला आकांक्षीहरुको संख्या पनि निकै ठूलो देखिन्छ । ठूलो भिडबाट एक जना छान्ने एउटा मापदण्ड “धनवीर” पनि भएको छ । कुनै नौलो ठाँउमा जनप्रतिनिधि भनेर परिचय दिदैगर्दा उक्त व्यक्तिका गुण र क्षमताको बारेमा त्यति चर्चा गरिदैंन । बरु, उसको आर्थिक सामर्थको बारेमा विभिन्न अनुमानहरु लगाउने गरेको पाइन्छ । वा चुनावमा टिकट ल्याउने व्यक्तिको समाजप्रतिको लगाव र लोकप्रियता हेरिँदैन शक्ति केन्द्रसँग नजिकको सम्बन्ध भएकोले टिकट पाएको भनेर बुझ्ने गरिन्छ ।

यही संस्कार र बुझाई विद्यमान व्यवस्थाको लागि ठूलो चुनौती हो । ठूला वा साना पदमा निर्बाचित भएर जनतालाई दिन सक्नुपर्ने कुरा के हो । त्यो दिने सामथ्र्य छ कि छैन भनेर बिचार नगर्दा यस्ता समस्या आएका छन् । चुनाव जित्नु अगाडि जनतामा नगद बाँडिने परम्पराले सक्षम व्यक्ति बाहिर पर्दै आएका छन् । जसले चुनाव अगाडि भोटका लागि भुक्तानी गर्छ । उसले चुनावपछि लगानी गर्नुपर्ने दायित्व हँुंदैन । द्रब्य सधैं बाँड्न सकिंदैन, बाँड्दा सकिन्छ । ज्ञान, बुद्धि, संस्कार, अनुभव र शैली जति बाँड्छौ उति बढ्छ । अवस्था बदलिन हामीलाई पैसा त चाहिन्छ । तर त्यो पैसा र स्रोत कसरी परिचालन गर्ने भन्ने ज्ञान झनै आवश्यक छ ।

यदि निर्बाचितहरुले समाज बदल्ने जुक्ती दिनुपर्ने र वार्षिक रुपमा नीजको कुशल नेतृत्व तथा सक्षमताले समाज रुपान्तरणमा ल्याएको परिवर्तनको समीक्षा गर्ने व्यवस्था भएको भए सायद विद्यमान प्रणालीको लोप्रियता बढ्ने थियो होला । तर हामी जान्ने बुझ्ने भनिएका व्यक्तिले आम नागरिकको जीवनमा वदलाव खोज्दैनौ । यो व्यवस्थामा मैले के पाए भन्ने कुराप्रति बढी केन्द्रित हुने गरेका छौं । विद्यमान अवस्था हुनुमा हाम्रा यस्तै सोंच, मूल्यमान्यता र नेतृत्वहरुले गरेका व्यवहारहरुका उपजहरु हुन । हाम्रो औपचारिक शिक्षाले ज्ञानी व्यक्तिको निर्माण गर्दैछन् वा बौद्धिक अवसरबादीहरु मात्र उत्पादन गर्छन् भन्ने पनि प्रश्न उठ्दै आएका छन् । औपचारिक शिक्षाले जागिरे मानसिकता बोकेका बैद्धिक तथा शिक्षित व्यक्तित्वउत्पादन गर्दै गएको छ ।

सरकारमा नयाँ अनुहार पुग्दाजस्तै कर्मचारीतन्त्रमा नयाँ पुस्ता आउँदा प्रभावकारिता, सेवामा सहजता बढ्ला भन्ने अपेक्षा विपरित व्यवहार प्रकट हुंदै गएका छन् । शिक्षा, पद र व्यवहार बीचको अन्तरसम्बन्ध मेल खाएको पाइँदैन । विद्यालय, कलेज पढ्ने, पास गर्ने, जागिर खाने, पैसा कमाउने सुबिधा उपभोग गर्ने यसैका लागि शिक्षा भन्ने जमात बढ्दै गएको छ । नेपालमा अवसर नदेख्नेहरु जसरी पनि विदेश जाने लक्ष्यमा लागेको पाइन्छ ।

यस्तै कारणहरुले गर्दा पीँधमा रहेर जीवन निर्बाह गर्दै आएका आम नागरिकहरुले व्यवस्था बदलिएको स्वाद लिन पाएका छैनन् । अवको सार्वजनिक शिक्षाले कस्तो नागरिक तयार गर्ने ? राजनीतिक दलले कस्तो कार्यकर्ता तयार गर्ने भन्ने बहसको खाँचो छ । शिक्षक त्यस्तो एक समाज निर्माणको आधार स्तम्भ हुन् जसले कस्तो ब्यक्ति तयार गर्ने भन्ने कुराको निर्धारण गर्छ । पाठ्यक्रममा भएका कुरा सिकाउने एउटा कुरा हो त्यसमा निर्भर हुंदै समाजको विश्लेषण, बिबेचना गर्दै शिक्षकका शैली, ज्ञान, विबेक र क्षमताले विद्यार्थीको मानसपटलमा ठूलो प्रभाव पार्दछ ।

यदि शिक्षकले विद्यालय तहदेखि नै राम्रो व्यक्ति तयार गर्छन भने असल व्यक्तिले देशको नेतृत्व गर्दै असल कार्य गरेर आम समाजलाई फेर्न सक्छ । त्यसैले “शिक्षा विकासको पूर्वाधारको पूर्वाधार हो” भन्ने कुरालाई विद्यालयले प्रमाणित गर्न सक्न पर्छ । असल संस्कारयूक्त शिक्षा पाएको कर्मचारीले अवश्य पनि कुशल रुपमा सेवा प्रबाह गर्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । भोलिका पुस्ताले कस्ता नेतृत्व र प्रशानबाट शासित हुने भन्ने कुरा हाम्रा शिक्षालयहरुमा भर पर्दछन् । परिवेश आफै फेरिदो रहेनछ । यसका लागि व्यक्तिको मन फेर्नु पर्ने रहेछ । मानिसको मन फेर्न विद्यमान शिक्षा फेरिन आवश्यक छ । शिक्षा र व्यवहारलाई एउटै कसीमा राखेर त्यसको निरन्तर लेखा–जोखा गर्न जरुरी छ । जीवनको दर्शन सुहाउँदो व्यवहार भएन भने यसैगरी व्यवस्था बदलिरहन्छ तर अवस्था वदलिंदैन ।

प्रतिकृया दिनुहोस्

Flash News

‘सिद्धार्थ चेम्बर अफ कमर्श पत्रकारिता पुरस्कार’बाट गुप्ता सम्मानित विषादीयुक्त केमिकलबाट स्थानीय बासीको स्वास्थ्यमा समस्या भएको भन्दै उद्योग बन्द गर्न माग लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पतालमा बाल तथा महिला प्रसुतीका लागि छुट्टै काउन्टरको सुरुवात बुटवल आएर एआईजी भण्डारीको निर्देशन : भ्रष्टाचार शुन्य सहनशिलतामा काम गर्नुस् बुटवल गाेलपार्कको दुर्गा मन्दिरमा सन्ध्याकालिन महाआरती हुने बुटवलको देवीनगरमा गणपति मिष्ठान्नको ‘फ्रेन्चाइज’ बुटवलमा ईस्लाम धर्मालम्विहरुको धर्मगुरु पैगम्बरको १४९८ औं जन्मोत्सव विविध कार्यक्रम गरि मनाइँदै लागुऔषधसहित एकजना पक्राउ ‘अपराधको शैली परिवर्तन हुँदै जाँदा अनुसन्धान तथा नियन्त्रण थप चुनौतिपूर्ण बन्दै’ बलात्कार आराेपमा एकजना पक्राउ खुकुरी प्रहार गरी हत्या गरेको आराेपमा एकजना पक्राउ जुवातास खेलिरहेको अवस्थामा पाँचजना पक्राउ एयर गनसहित एकजना पक्राउ गाईको चित्रअंकित ‘मेडालियन सिक्का’ सार्वजनिक जसपाको कोशी प्रदेश समिति पुनर्गठन, पदाधिकारीमा को को परे ? चिलिमे-त्रिशुली २२० केभी प्रसारण लाइन पुषभित्र सक्ने समयसीमा नेपाल–चीन व्यवसाय परिषद् स्थापना गर्न नेपाल उद्योग परिसंघ र सीसीपीआईटीबीच समझदारी प्रधानसेनापति शर्मा भारत प्रस्थान टिकटक स्टार ‘मुन’को सम्झानामा युवा वर्गलाई सदेश मुलक गीत (भिडियोसहित) भष्ट्रचारको थप सुचना ओलीज्यूले नै दिनुहुन्छ: बराल