पृथ्वीजयन्ती: उपदेश कार्यान्वयन आवश्यक

‘घुस लिन्या र दिन्या दुबै देशका शत्रु हुन् , नेपाल चार जात छत्तिस वर्णको साझा फूलबारी हो , प्रजा मोटा भया,दरबार बलियो हुुन्छ ।’ यस्ता महान, सान्दर्भिक र महत्वपूर्ण भनाई केवल वाणी थिएनन् । यि त राष्ट्र निर्माता तत्कालिन राजा पृथ्वीनारायण शाहका सिद्धान्त र रणनीति पनि थिए र आजपनि त्यत्तिकै महत्वपूर्ण र आवश्यक छन् । आज २९८ औं पृथ्वी जयन्ती अर्थात् नेपाल एकिकरणका नायक तथाच अभियन्ता पृथ्वी नारायण शाहको २९८ औं जन्मजयन्ती । १८ औं शाताब्दीमा वृटिश सम्राज्यवादको विस्तारको प्रतिकारसँगै राष्ट्रिय एकिकरणका योद्धा तत्कालिन गोर्खाका राजा पृथ्वी नारायण शाहको जीवनी पढेका जोकोहीलाई पनि उनको दिगो सोँच, रणनीति, साहसबारे जानकारी हुन्छ । सामाजिक शिक्षा वा इतिहासमा प्राचिन समयमा नेपाल बाइसे÷चौविसे राज्यमा विभाजित थियो भन्ने लिखित पाठ अझै पनि छन् । र, ति बाइसे चौविसे राज्यहरुलाई एकताबद्ध गर्ने अभियानमा तत्कालिन गोरखाका राजा पृथ्वी नारायण शाह लागेका थिए । टुुक्रिएर वा छरिएर रहेका बाइसे–चौबिसे राज्यहरुप्रति वैदेशिक हस्तक्षेप तथा आक्रमण हुने आशंकामा उनले सो अभियान चलाएका थिए।

स–साना राज्यहरु हुुँदा कमजोर हुने र कमजोरीको फाइदा दुस्मन वा छिमेकीले लिन सक्ने संकेतलाई मध्य नजर गर्दै उनले अभियानलाई तिव्रता दिएका थिए । उनको राज्य र समयमा उनले धेरै साना–साना राज्यलाई एकिकृत गरी वृहत नेपालमा परिणत गरेका थिए । उनको सो अभियान र योगदानलाई कदर गर्दै हरेक वर्ष उनको जन्मिएको दिन अर्थात पौष २७ गते राष्ट्रिय रुपमा नै पृथ्वी जयन्ती मनाउँदै आइएको थियो । तर, राजतन्त्रको अन्त्य र गणतन्त्रको उदयसँगै सो दिवशलाई औपचारिक रुपमा हटाइएको छ । यसरी राज्य एकिकरणका नायक, अभियान्ता , एकताका प्रतिक पृथ्वी नारायण शाहको जन्मजयन्ती दिवश क्यालेन्डरबाट औपचारिक रुपमा हटाएपछि उनको योगदनलाई सम्झनेहरु रुष्ट हुँदै आएका छन् । पथ्वी जयन्तीका दिन वा अघि र पछि मात्र यस दिवशले निकै चर्चा पाउने गर्दछ । धेरैजसो सामाजिक सञ्जाल र सञ्चार माध्यममा पृथ्वी नारायण शाहको योगदानको कदर गर्नुपर्ने उनको योगदानले नै आज नेपाल रहेको कुराले व्यापकता पाउँछ । त्यसैगरी केहीले उनी एक क्रुर शासक, भौगोलिक तवरले एकिरण गरेपनि भावनात्मक रुपमा उनले एकता कायम नगरेको जस्ता विष्लेषणहरु पनि गर्छन् ।

त्यति मात्र होइन उनले जनजाती र दलितलाई प्रयोग गरेको , उनका सेनाले किर्तिपुरमा अमानवीय व्यवहार गरेको समग्रमा उनले आफ्नो स्वार्थ र शक्तिका लागि ठूूला राज्य निर्माणगरी राज्य गर्ने स्वार्थमा एकिकरण गरेको भन्दै हल्का तवरले लिने र विरोध गर्नेहरु पनि देखिन्छन् । ति आरोप,विरोध सही होलान् तर, एउटा सत्य आजको सिङ्गो नेपाल हो । तत्कालिन अवस्था एउटा इतिहास हो । त्यसपछि पनि नेपालमा विभिन्न आन्दोलन र युद्ध भएका छन्।राजतन्त्र, पञ्चायत, बहुदल , गणतन्त्रमा विभिन्न आन्दोलन र युद्ध भएका छन् । ति आन्दोलन र युद्धमा धेरैले शाहदत प्राप्त गरेका छन् । ति युद्धका सहभागी, नेतृत्व गर्नेहरु आजपनि सम्मानजनक तवरले सत्तामा रहेका छन् । तर, सिङ्गो मुलुुक निर्माण गर्ने पाठय्क्रमले नै राष्ट्र निर्माता उल्लेख गर्दे आएका पृथ्वी नारायण शाहलाई उग्र र क्रुर भनेर उपेक्षा गर्ने, उनको योगदानलाई भुल्ने ? हामीले देखेको १० वर्षे जनयुद्धमा हजारौंले ज्यान गुमाए । त्यसैगरी पछिल्लो वृहत आन्दोलन ०६२÷६३ को आन्दोलनमा पनि धेरैले शाहदत प्राप्त गरे । राजतन्त्र हटाएर गणतन्त्र ल्याउनका लागि भएको आन्दोलनमा राज्यबाट दबाउने प्रयास भएकै हो । शान्ति सम्झौतापूूर्व पनि आन्दोलनकारी र राज्यबाट मानव अधिकार हनन भएकै हो ।

तर, राज्य एकिकरणको अभियानमा भएका कमी कमजोरीलाई औँल्याएर पृथ्वी नारायण शाहको योगदानलाई बिर्सनुु इतिहास बिर्सनुु हो । तसर्थ हरेक वर्ष आउने पृथ्वी जयन्ती मनाउनै पर्छ भन्ने छैन । तर, राज्य एकिकरणका अभियान्ता,एकताका प्रतिक,दूूरदर्शी र भ्राष्टाचार विरोधी पृथ्वी नारायण शाहलाई एक दिन सम्झँदै एकतालाई कायम गर्ने अभियानमा सबै लाग्नुु पर्दछ । गोर्खाका तत्कालिन राजा पृथ्वी नारायण शाहको एकताको सन्देश र नीति आजपनि त्यति नै सान्दर्भिक रहेको छ । उनले भने जस्तै आजपनि घुुस लिने र दिने दुबै राष्ट्रका शत्रु बनेका छन् । त्यसैगरी नेपाल विभिन्न जात–जातीको साझा फूलबारी बनेको छ । प्रजा सुखी र समृद्ध भएमात्र राज्य बलियो हुन्छ भन्ने उनको सोँच आज कार्यान्वयनको आवश्यक छ । हाल सगौरव नेपाल भन्ने अवसर प्रदान गर्ने राष्ट्रिय एकिकरणका अभियन्ता पृथ्वीनारायण शाहको योग्दानको कदरसँगै उनका उपदेश व्यवहारमा उतार्न आवश्यक छ। तसर्थ वर्तमान समयमा राज्यको नेतृत्व गर्ने शासकले उनका नीति र उपदेशलाई मनन गरे समृद्ध नेपाल सुखी नेपाली नारा मात्र होइन । यसले चाँडैनै सार्थकता पाउँछ ।