विश्वभरी हाल कोरोना भाइरस डिजिज ( कोभिड-१९ ) महामारीको रुपमा फैलिरहेको छ । यसको औषधी र खोप हालसम्म विकास भैसकेको छैन अध्यान कै क्रममा छ । उपचार नभएका कारणले गर्दा रोग लाग्न नदिनका लागि विश्वका अधिकांश देशले रोकथाम र नियन्त्रणमा प्राथमिकता दिइरहेको छन् । हात धुने प्रक्रियालाई रोकथामको प्रमुख उपायको रुपमा विश्वभरी अवलम्बन गरिएको छ ।
हात धुने प्रक्रिया ( Hand Washing ) ले हातमा रहेको माटो, फोहर, चिल्लो पदार्थ र मुख्यरुपमा सुक्ष्मजीवहरु ( जीवाणु, विषाणू, प्रोटोजुवा र अन्य संक्रामक तत्व ) हरुलाई हातबाट हटाउन सहयोग गर्छ । दिउसोको संबेदनसिल समयमा साबुन पानिले मिची मिची हात धुनाले बिभिन्न प्रकारको संक्रामक रोगको संक्रमणवाट रोकथाम गर्न सहयोग गर्छ । फिकल-ओराल माध्यामबाट शरीरमा प्रवेश गर्ने सुक्ष्मजीव साथै आँखा, नाक, मुखको म्युकस मेम्ब्रेनवाट शरीरमा प्रवेश गर्ने सुक्ष्मजीवहरु संक्रमित भएको हातवाट शरीरमा सहजै प्रवेश गर्न सक्छ ।
इतिहास
मानव स्वास्थ्य र हात धुने प्रक्रियाको महत्वको बारेमा सर्वप्रथम १९ औं शताब्दीमा सम्बन्ध पत्ता लागेको थियो । यसको महत्व स्थापित गर्ने श्रेय दुई स्वास्थ्यकर्मी, अस्ट्रियाको भीएनामा कार्यरत हंगेरीका फिजिसियन डाक्टर Ignaz Semmelweis र आधुनिक नर्सिङ्गकी संस्थापक Florence Nightingale लाई जान्छ । १९ सौ शताब्दीको मध्य तिर भीएनामा काम गर्ने क्रममा डा. इगनाजले चाईल्ड बेड फिबरबाट धेरै महिलाको मृत्यु भएको पाए । सोहि रोगबाट १८ औं शताब्दीमा धेरै कम महिलाको मृत्यु हुने गर्थ्यो १९ सौ शताब्दीको अगाडीको दशकमा समेत मृत्यु दर १-२ प्रतिशतमा सिमित थियो । सन् १८२३ मा मृत्यु दर बढेर ९.२ % सम्म पुग्यो अत्याधिक मृत्यु दरले स्वास्थ्य क्षेत्रमा तरंग ल्यायो । डा. इगनाजले मृत्यु दर बढ्नुको कारणको अध्यान गर्न थाले ।
अध्यानका क्रममा अस्पतालमा भर्ना भएका, अस्पतालमा सुरक्षित मातृत्वका भर्ना भएका महिलामा मृत्यु दर २५-३० प्रतिशत सम्म भएको पाइयो । डा. इगनाजले अस्पतालबाट रोग फैलिएको निश्कर्ष निकाले । १९ औं शताब्दीसंगै स्वास्थ्य क्षेत्रको विकासहुदै गएको थियो । पहिले बच्चा जन्माउन मिड-वाइफहरुले घर मै गरेर सहयोग गर्ने गर्थे । पछि अस्पतालमा ल्याएर डाक्टरको निगरानीमा मातृत्व गराउन थालियो । डाक्टरले सल्यक्रिया र पोस्टमार्टम गर्ने र सोही हातले महिलाको उपचार गर्ने गर्थे । संक्रमित हात नै रोगको सुरुवात र संक्रमण फैलिन कारक भएको निश्कर्ष निकालियो । डा. इगनाजले उपचार गर्ने डाक्टरलाई क्लरिन र लाइमको घोलले अनिवार्य हात धुने कार्यविधि कार्वान्यन गरे । फलस्वरूपमा मृत्यु दरमा आश्चर्यजनक रुपमा गिरावट आयो । फ्लोरेन्स नाइटेनगलले समेत क्रीमीयन युद्धको बेला सोही अनुसार अबलम्बन गरेकी थिइन ।
Centers for Disease Control and Prevention ले १९८० को दसकमा फैलिएको खानाबाट फैलिएको संक्रमण र स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित संक्रमणको रोकथाम र नियन्त्रणका लागि हात स्वच्छतालाई प्रवर्द्धन गरेको थियो । सन् २००९ मा देखिएको स्वाइन फ्लु र हाल माहामारीको रुपमा देखा परेको कोभिड-१९ ले धेरै देशमा हात धुनुको महत्वको बारेमा अझ चनाखो हुन सिकाएको छ । विश्व स्वस्थ संगठनले हात धुने तरिका सेमत विकास गरेको छ ।
जनस्वास्थ
स्वस्थमा फाईदा
हात धुँदा धेरै स्वास्थ्यमा फाइदाहरु हुन्छन । यसले विभिन्न प्रकारको संक्रामक रोग जस्तै इन्फ्लुन्जा, कोरोना भाइरस, र अन्य स्वास प्रस्वास सम्बन्धि रोग र पाचन प्रणालीसंग सम्बन्धित संक्रामक रोगको न्यूनीकरण गर्छ । शिशु मृत्यु दर कम गर्नसमेत सहयोग गरेको हुन्छ । घर, विद्यालय, समुदायमा विभिन्न क्रियाकलाप पश्चात हात हुने बानी छेरौटी र श्वास–प्रश्वास रोगको न्यूनीकरण गर्ने प्रभावकारी र सबैभन्दा सस्तो माध्यम समेत भएको छ । UNICEF युनिसेफका खाना खान अगाडी र शौचालय प्रयोग गरीसके पछि हात धुने बानी बसाल्ने हो भने खोप लगाउनु सरह धरै जीवन वचाउन सहयोग गर्छ ।
असर
हात धुनमा केही साना बेफाइदा समेत छन् । लगातार धेरै पटक हात धुदा छालामा क्षति गर्न सक्छ । २०१२ को डेनिसमा स्वस्थ कर्मीमा भएको अध्यानका अनुसार धेरै हात धुदा छाला चिलाउने र अन्य छालासंग सम्बन्धित समस्या जस्तै hand eczema अथवा hand dermatitis जस्ता समस्या देखा पर्न सक्छ । obsessive-compulsive disorder (OCD) भएका बिरामीले धेरै पटक हात धुने गर्छन ।
कती बेला हात धुने:
दिउसको समयमा पाँच संवेदनशिल समयमा हात धुन जरुरी छ । शौचालय प्रयोग गरीसकेपछि ( पिसाब दिसा ), बच्चाको दिसा धोइसकेपछि, बच्चालाई खाना खुवाई सकेपछि, खाना पकाउन अगाडी / खाना खान अगाडी, काँचो मासु / माछा छुनु अगाडी अनिवार्व रुपमा हात धुनु पर्छ । घाउ उपचार गर्नु अगाडी, खोकी सकेपछि, हाच्छिउ गरीसके पछि रोगको संक्रमण रोकथामको लागि हात धुनु पर्छ ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनले निम्न बेलामा हात धुन सिफारिस गरेको छ
हात धुन प्रयोग गरिने साबुन तथा डीटार्जेन्ट
पानीमा साबुन र डीटार्जेन्ट प्रयोग गरेर हात धुदा छालामा भएको सुक्ष्मजीवलाई हटाउने सहयोग गर्छ ।
ठोस साबुन पुन: प्रयोग गर्ने प्रकृतिको भएको कारणले पहिले प्रयोग गरेका कारणले गर्दा जीवाणुहरु रहेको हुन सक्छ । अध्यानका अनुसार पुन: प्रयोग गर्नु पुर्व उक्त साबुनलाई धोएर प्रयोग गर्दा राम्रो हुन्छ ।
एन्टीव्यटीरिएल साबुन
एन्टीव्यटीरिएल गुण भएका कारणले गर्दा यसको प्रभाबकारिता धेरै हुन्छ ।
एन्टीसेप्तिक वा ह्याण्ड सेनीटाइजर
पानि नभएको ठाउँमा वा स्वस्थ क्षेत्रमा एन्टीसेप्टीक वा ह्याण्ड सेनीटाइजर प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसको लागि कम्तिमा पनि ७०% अल्कोहल भएको सेनीटाईजर प्रयोग गर्नु पर्छ ।
Centers for Disease Control ले हात धुने निम्न बुँदा सिफारिस गरेको छ
हातलाई सुख्खा हुन नदिनका लागि मोस्चराईजिंग लोसन प्रयोग गर्नु पर्छ सुख्खा छालामा संक्रमण बढी हुन्छ ।
युनिकोड
मिति रूपान्तरण
ग्लोबल आवाज
_XMQwgvEv03.jpg){kind=tracking}
_MzTHy8VxJH.jpg)
प्रतिक्रिया