छोरी भएर जन्मिनु विडम्बना हो !

बच्चा जन्मिनासाथ सबैको कौतुहलताको विषय हुन्छ, ‘के जन्मियो भनेर।’ छोरा जन्मियो भने ल छोरै पाएछ भन्ने हुन्छ । सुन्नेले र सुनाउने पनि ल ‘छोरै जन्मिएछ नि’ भनेर अलिक बढी नै उत्साहका साथ भन्ने गर्छन् । मानौं छोरा जन्मिएको माहौलमा अलि धेरै नै रौनकता छाएको छ । त्यस्तै रौनकता छोरी जन्मिएको बेला अलिक कम नै देखिन्छ ।

‘ल लक्ष्मी भित्रिइन्, अब लक्ष्मीको आगमन भयो ।’ कताकता मनको कुनामा अर्काको घर पठाउनुपर्छ भन्ने मानसिकताले छोएको पो हो कि भन्ने भान हुन्छ । छोरा जन्मिएपछि हुने रमझमको छैंटी र छोरी जन्मिएपछिको छैंटीमा पनि भिन्नता देखिन्छ ।

छोरीको धेरै माया लाग्दा–लाग्दै पनि खै के ले अवरोध गर्छ ? माया सार्है गर्छ्न छोरीलाई तर, छोरालाई जस्तोगरी खुलेर लगानी गर्न भने सक्दैनन् अभिभावकले । छोरा–छोरी बराबरी भने पनि कतै न कतै छोरालाई जत्तिकै लगानी छोरीमा अलिक कम नै हुन्छ । लालन–पालनदेखि पढाई सबैकुरा राम्रो हुन्छ । जुन घरमा छोरी हुन्छिन्, त्यो घरनै झल–मल्ल हुन्छ ।

प्रकृतिको सुन्दर रचना छोरी । छोरीले गर्दा घर उज्यालो हुन्छ, कति सीप,कति जाँगर ? जन्मेको दिनदेखि अलिकति काम गर्न जान्ने भएदेखि नै नानी भाई– बहिनीको हेरचाह गर । हेर भाई भोकायो खान देऊ । भाइको लुगा धोइँदेउ । भाडा माँझ, कुचो लगाउ, भाइलाई गृहकार्य पनि गराउ है । यस्तै संस्कार र परिवेशमा हुर्कँदै गर्दा नजानिँदो तरिकाबाट तालिम लिएकी उनीमा घरको जिम्मेवारीले छपक्कै छोप्छ ।

देख्दा लगभग उस्तै देखिने २ वर्षको अन्तरका दिदी भाईमा भाई चाहिँ जहिले नजान्ने नसक्ने भएरै हुर्कियो भने दिदीलाई सम्पूर्ण घरको जिम्मेवारी आइलाग्यो । मानांै कि उनले जन्मदै सबै काम गर्नुपर्ने जिम्मा नै लिएर जन्मेकी हुन् ।भाइलाई पनि यो काम दिदीको नै हो । मेरो सबै काम दिदीले गरिदिनुपर्छ,भन्ने हुन्छ अथवा यस्ता घरका साना–तिना काम दिदीले नै गर्नुपर्छ भन्ने हुन्छ ।

जति–जति छोरी बढ्दै जान्छिन् , त्यति–त्यति आमा बाबुको मन बेचैनी हुन्छ । कस्तो घरमा पर्ली ,छोरीले दुःख पाउने हो कि? राम्रो सम्पन्न घरमा दिन पाए त हुने । यहीँ पिरलो हुन्छ । ‘हेर है छोरी तिमी आफ्नो खुट्टामा आँफै उभिन सक्नुपर्छ । तिमी आत्मनिर्भर भएपछि मात्रै तिमीले विवाह गर्नुपर्छ है ।’ बरु भन तिम्रो इच्छा के छ, के पढ्छौं? कुन सीप सिक्न मन छ भन । जसरी हुन्छ तिमी सक्षम हुनुपर्छ है ।’ यस्तो भने हुँदैन ।

हुर्केकी छोरी चारैतिरबाट विवाहको कुरा आउँछ । एउटा राम्रो सप्पन्न घर आमाबाबुको रोजाइमा पर्छ । विवाहको बेला आउँछ । जति धेरै सम्पत्ति भएको घर छ, त्यति नै धेरै खर्च गरि छोरीको विवाह गरिदिनु पर्ने हुन्छ। देख्दा राम्रो प्रशस्त सम्पत्ति, यति राम्रो घर त छोड्नु हुन्न । ऋण,धन गरेर जसरी हुन्छ छोरीको राम्रो घरमा विवाह गरिदिनु पर्यो । छोरीको भविष्यको कुरा छ ।

जसरी हुन्छ धुमधामले छोरीको विवाह हुन्छ। हल्दी मेहेन्दी नाचगान कुनै कमी हुँदैन बिहेमा । कतै कुनै कमी हुने हो कि,इज्जत जाने हो कि,हाम्रो कारणले कतै छोरीलाई हेला पो गरिदिने हुन् कि ? हामी केटी तर्फका केटातर्फका अघि झुक्नुपर्छ , भन्ने कुरामा धेरै नै सतर्कता अपनाउँदै कन्यादान हुन्छ । ‘मारे पाप पाले पूण्य’ भन्दै छोरीको कन्यादान हुन्छ। ‘मारे मार्छु, पाले पूण्य’ कसैले भन्दैनन् छोरी दिँदा । हर्ष र विस्मातको दोधारमा आफ्नो प्यारो जन्मघरबाट रुँदै विदा हुन्छिन छोरी ।

ऋण गरेर भए पनि अब राम्रो सप्पन्न घरमा छोरी दिएपछि आमा–बाबुको ठूलो जिम्मेवारी पूरा हुन्छ । अब ढुक्क भैयो छोरीको घरबार भो । ‘अब सकियो छोरीको जिम्मेवारी । छोराहरूको त के पिर भो र आफ्नो इलम गरेकै छन् । छोरी जिम्मा लगाइयो ।’ आमा–बा माइती ढुक्क ।

यति गरेपछि गर खा भनेजस्तो गरि आफ्नै कोखको सन्तानलाई पराई बनाइदिन्छ्न् । अनि भित्राउनेले पनि घरसम्हाल्ने पाको कर्मचारी आएको जस्तोगरी जिम्मेवारीको सबै बोझ टाउकोमा थुपारिदिन्छ्न्। ‘ठूलो र सम्पन्न परिवारमा दिएपछि दुःख हुने त कुरै भएन घरकालाई रिझाउने घर गर्ने खाने “ यहीँ दवाब हुन्छ माइतीको । अलिअली जान्ने भएदेखी माइतिको स्याहार–सुसार गर्दै हुर्केकी छोरीले अब पनि नयाँ घरमा अझ धेरै मिहिनेत गरि घरकालाई रिझाएर बस्नुपर्ने भो ।

नयाँ घर,नयाँ परिवेश अनि नयाँ अनुहारहरूसँग सुरु भयो छोरीको नयाँ जीवन । नयाँ रहनसहन परिवारको जिम्मेवार सबै कुरा आफ्नो टाउकोमाथि आइलाग्यो । सबै कुराहरू नयाँ घरकै निर्देशनमा गर्नुपर्यो । केही गडबड हुने होकि भनी डर उत्तिकै । एक, दुई दिन माइतीमा बस्दा पनि के भन्ने हुन भन्ने डर । बुवाआमाले दिएको घरमै सुरु भयो डर र जिम्मेवारीको जीवन ।

कहिलेकाहीँ माइतीमा आउँदा ‘छोरी कति दिनको विदा मागेर आएकी छौं ?’ यहीँ हुन्छ पहिलो प्रश्न । यो हुँदैन कि ‘तिमी खुशी छौ कि नाई ?’ तिम्रो मनको कुरा भन । केही परे हामी छौ भन । यदि आफ्नो समस्या छोरीले सुनाइन् भनेपनि ‘त्यहीँ हो छोरी तिम्रो घर जाऊ । सहनुपर्छ के गर्ने छोरीको जीवन यस्तै हो।’

उल्टै भन्छन्, ‘त्यसरी धुमधामले बिवाह गरेर ठूलो घरमा दिएको । समाजले के भन्ला । इज्जतको डर छ । जे भए पनि घर छोडनु हुँदैन है । तिम्रो बिहेको ऋण अझै तिरेर सकिएको छैन।’ यो सुन्दा छोरीको मन नराम्रो हुन्छ । मलाई ठूलो घरमा दिँदा आमा बाबालाई परेको समस्या छँदैछ । त्यसमाथि मेरो दुःख सुनाउँदा त झन् कस्तो होला ? भनेर चुपचाप सहने छोरी कता जाने ? घरमा धेरै गार्हाे माइतीमा जाने कुरै भएन । न बस्ने ठाउँ छ ? न त जाने ठाउँ नै छ !

छोरीले दुःखका कुरा बोकेर आउछे कि भन्ने पिर बाबुआमालाई । फेरि छोरीलाई संरक्षण गर्दा आफुलाई बुढेसकालमा स्याहार गर्ने छोरा बुहारी रिसाउने पो हुन कि भन्ने डर ।

‘छोरीले राम्रोसँग घर गरेर खाए हुन्थ्यो । घरका सबैलाई रिझाएर बसे हुन्थ्यो त्यत्रो सम्पत्ति छ ।’ यहीँ हुन्छ कुरा माइतीको । जब छोरी मारिन्छिन् अथवा आत्महत्या गर्छिन् अनि छाती पिटी–पिटी रुन्छ्न् । तर, के गर्नु त्यसको भाग्यमा त्यस्तै रहेछ । अनि मन बुझाउछन् भाग्यलाई दोष दिँदै ।आमाबाबुले अन्माएर पठाएको घरमा नै मारिएको अवस्थामा भेटिन्छ्न् छोरीहरु । धेरै चेलीहरूले आत्महत्या गरेका छ्न् । जिउँदै मरेकाको त कुनै लेखा-जोखा नै छैन्।

‘केही पर्यो भने आऊ है छोरी तिम्रो लागि हामी छौँ । अरुको घरमा पठाएपनि तिमीलाई दुःख पर्दा आऊ’ माइतीले भन्न सक्नुपर्यो । नसकी–नसकी धेरै खर्च गरेर धनीको घरमा छोरी नदिनु । विवाहमा गर्ने खर्चको बजेटले छोरीलाई आत्मनिर्भर बन्नुपर्छ भनेर हौसला दिनु । आत्मनिर्भर गराउनु छोरीलाई । अति भयो महिला हिंसा । धेरै छोरीहरूको निर्मम तरिकाले हत्या भएको छ । यो किन भैरहेको छ, त्यतातिर पनि ध्यान दिने कि ? कमसेकम छोरीलाई आत्मनिर्भर बनाउनेतर्फ ध्यान दिऊँ । ठूलो घर र सम्पत्तिसँग छोरीको भविष्य नजोडौँ । आत्मनिर्भर बनाइदिनुभयो भने छोरीहरूले आफ्नो भविष्य आँफै सुनिश्चित गर्न सक्छन्।

जसरी छोराहरूलाई लगानी गर्नुहुन्छ । केही गर्छु भन्दा स्वतन्त्र छाडिदिनुहुन्छ । जसरी छोराले कमाउने नहुँदासम्म विवाहको कुरा गर्नुहुन्न । ठिक त्यसरी नै छोरीलाई विवाहको लागि तयार बनाउनु भन्दा पहिला आत्ननिर्भर बनाउनतर्फ जोड दिनुहोस् । अरूको सम्पत्ति हेरेर होइन आत्मनिर्भर बनाएर छोरीको इच्छा अनुसार विवाह गराइदिनुहोस् । आफ्नो आत्मसम्मानका साथ बाँच्न सक्ने छोरी बनाउनुहोस् । ता कि कसैले पनि हेप्ने हिम्मत गर्न नसकोस् ।

‘छोरा–छोरी बराबरी’, ‘सन्तान इश्वरका वरदान’ जस्ता नारा सुन्दै आएका छौं। तर, व्यवहारमा छोरीहरु सधैं पछाडि,कमजोर र आश्रितका रुपमा हेरिने गरेको छ । उनीहरुलाई सिमित प्रयोजन र, बोझको रुपमा लिने गरिएको छ । श्रृष्टिको सिर्जना वंश धान्न र जीवनयात्रा गर्न एउटै रथका पाङ्ग्रा मानिने नारी कसरी बोझ, कसरी कमजोर,किन बोझ ? र, पनि छोरी भएर जन्मिनु विडम्बना हो ?