प्रधानाध्यापकको खुर्सानी खेती

पाल्पा । सरकारी कर्मचारी अन्य पेशा तथा व्यवसायमा आवद्ध हुँदैनन् । सरकारी काममा नै समय बिताउने अधिकांश कर्मचारी साँझ बिहान अध्ययन तथा घरायसी काम गर्न रुचाउँछन् तर जिल्लाको रिब्दीकोट गाउँपालिका–७, मैनादीमा जनक आचार्य शिक्षण पेशासँगै व्यावसायिक खोर्सानी खेतीमा पनि व्यस्त छन्। घर नजिकैको प्रभात माध्यमिक विद्यालयको उनी प्रधानाध्यापक हुन।

दुई सय रोपनी बाँझो खेतबारीमा व्यावसायिकरूपमा खोर्सानी खेती गरेका प्रधानाध्यापक आचार्यले रु एक करोड आम्दानी हुने अनुमान गरेका छन् । यसैगरी चालिस रोपनी जमिनमा गरिएको सुन्तला खेतीबाट वार्षिक रु सात लाख र गोलभेँडा खेती तथा कुखुरापालन व्यवसायबाट वार्षिक रु पाँच लाख आम्दानी गर्दै आएका छन् । परिवारको सहयोगका कारण शिक्षण पेशासँगै कृषि व्यवसायबाट उनले प्रशस्त आम्दानी गरेका हुन् ।

प्रधानाध्यापक आचार्य र कृष्ण भट्टराईद्वारा सञ्चालित त्रिपुट कृषि तथा पशु बहुउद्देश्यीय फार्मको सो खोर्सानी खेतीले सबैको मन लोभ्याएको छ । प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना, कार्यान्वन एकाइको चक्लाबन्दी कार्यक्रमबाट उक्त खेतीका लागि सहयोग मिलेकाले बाँझो जमिनमा व्यावसायिकरूपमा खेती गर्न थालिएको प्रधानाध्यापक आचार्यको भनाइ थियो । परियोजनाको सहयोगका कारण पहाडको भिरालो जमिनलाई उत्पादनशील बनाउँदै आम्दानीको स्रोत बनाउने प्रयास गरिएको उनले बताए।

“शिक्षित तथा अशिक्षित युवा शक्ति रोजगारीका लागि विदेश पलायन भएका छन् । गाउँमा बाँझो खेतबारीमा लाखौँ आम्दानीको सम्भावना छ”, प्रधानाध्यापक आचार्यले भने, “आउनुहोस् सँगै मिलेर कृषिमा काम गरौँ, स्वरोजगार बनौँ र रोजगारीका अवसर सिर्जना गरौँ ।”

परम्परागत अन्नबाली धान र मकैखेतीबाट प्राप्त आम्दानी कम हुने भएकाले सो व्यवसाय छाडेर व्यावसायिकरूपमा खोर्सानी खेतीमा आकर्षण बढेको हो । रैथाने अन्नबाली उत्पादनमा बढी श्रम खर्चिनुभन्दा सयौँ गुणा बढी फाइदा हुने, बाँदरलगायत वन्यजन्तुबाट नोक्सानी न्यून हुने यस खेतीप्रति आफू आकर्षित भएको उनल् बताए।

१५ परिवारको खेतबारीमा खोर्सानी खेती

अधिकांश मानिस घर नै खाली राखी सहर प्रवेश गरिरहेकाले १५ परिवारको २०० रोपनी खेतबारी वार्षिक प्रतिरोपनी रु ६०० का दरले पाँच वर्षसम्मका लागि भाडामा लिएर खोर्सानी खेती थालिएको हो । 

दश÷बाह्र वर्षदेखि बाँझो रहेको जमिनमा व्यावसायिक अहिले अकबरे खोर्सानी खेतीले त्यहाँको जमिन हराभरा बनेको छ । रु एक लाख ३५ हजार खुर्सानीका बिरुवा अहिले हराभरा देखिएको हो । अनुत्पादनक क्षेत्रका रूपमा बदलिएका बाँझो खेतबारीका घाँस तथा झाडी हटाएर यो खेती थालिएको सञ्चालक आचार्यले बताए।

खोर्सानीे प्रतिकिलो रु २५० मा घरबाटै बिक्री हुँदै आएको अर्का सञ्चालक भट्टराईले बताए । अकबरे खोर्सानी बिक्रीका निम्ति कुनै समस्या छैन । चाउचाउ कम्पनीबाट ठूलो परिमाणमा खोर्सानीको माग भइरहेको छ । पाकेपछि बिक्री गर्न अप्ठ्यारो नहुने उहाँले बताउनुभयो । वैशाखमा रोपिएका खोर्सानी १२५ किलोभन्दा बढी बिक्री भइसकेको छ । झण्डै रु २५ देखि ३० हजारसम्मको आम्दानी यो असारमा भएको छ । नियमितरूपमा खोर्सानी टिपेर बेच्ने काम अब हुन्छ । झार हटाउनुपर्ने, खोर्सानी टिप्नुपर्नेलगायत कामको चाप बढ्दो छ । आम्दानीसँगै खर्च र मिहेनत पनि प्रशस्त रहेको सञ्चालक भटृराईको भनाइ थियो ।

अहिलेसम्म खोर्सानीको बिरुवाबाट रु ५० हजार आम्दानी भएको छ । हामीले चैतमा खोर्सानी रोपेकामा असार महिनासम्म बिरुवा खरिद भएको थियो । भदौको अन्तिमतिरबाट खोर्सानीको ठूलो मात्रा निकासी गरिने र कात्तिक महिनासम्म यसबाट उत्पादन हुने उनले बताए।

परियोजनाका माध्यमबाट इलामको खोर्सानी खेतीका लागि अध्ययन, अवलोकनका साथै प्राविधिक र यान्त्रिक सहयोग मिलेको छ । मल्चिङ्ग प्रविधिका कारण उत्पादन बढी हुने र थोरै जनशक्तिबाटै काम गर्न सकिने हुँदा खर्चसमेत न्यून हुने प्रधानाध्यापक आचार्यको भनाइ थियो । यस वर्ष खोर्सानी खेतीबाट रु एक करोड ३५ लाख बढी आम्दानी हुने अनुमान छ । 

रिब्दीकोट गाउँपालिका उपाध्यक्ष लक्ष्मी खनालले हराबरा खोर्सानी खेती निकै राम्रो लागेर फोटो खिचेको बताए। युवा जनशक्तिले स्वदेशमै श्रम र पूँजी खर्च गरे आचार्यले जस्तै करोडौँ कमाउन विदेश जानु नपर्ने उनको धारणा थियो ।

परियोजना प्रमुख दीपक भट्टराईले बाँझो जमिन फडानी गरी लाखौँ आम्दानी गर्न सकिने यो पेशा यस क्षेत्रकै नमूना भएको बताए। खोर्सानीमा पहिलो वर्ष जति उत्पादन हुन्छ, त्यसभन्दा बढी उत्पादन दोस्रो वर्ष पनि हुनेछ । यसमा मेहेनत र लगानी कम हुँदा किसानको रुचि बढेकोे उनले बताए । कूल रु १७ लाख ११ हजार ७२१ को लगानीमा यो खेती गरिएकामा रु नौ लाख ५४ हजार परियोजनाले उपलब्ध गराएको थियो । 

यो फार्मले पाँच जनालाई रोजगारी दिएकामा एक कृषि विषयको प्राविधिक र अन्य कामदार छन् । उनीहरूलाई मासिक रु १२ हजारदेखि २२ हजारसम्म पारिश्रमिकको व्यवस्था गरिएको छ । कामको चापअनुसार दैनिक २० भन्दाबढीले ज्यालादारीमा काम गर्छन् ।-रासस